‘Maar om de wereldwijde broeikasuitstoot zover terug te brengen als volgens de dringende waarschuwingen van klimaatwetenschappers moet gebeuren, zijn er veranderingen nodig van een duizelingwekkende omvang en snelheid.’ (pag. 502)
Macht, samenwerking en de noodzakelijke concretisering van de strategie
In ‘No time’ laat Naomi Klein zien dat het machtsvraagstuk aan de orde is. De vele voorbeelden van geslaagde acties van lokale bevolkingsgroepen tegen de grote macht van het kapitaal en de energie-industrie laten zien dat massa-actie er inderdaad toe doet. Het is dé vorm om grote positieve veranderingen te bewerkstelligen.
Tegelijk zijn de concrete voorbeelden vaak acties waarvan niet zichtbaar is of ze elkaar werkelijk ondersteunen en of er continuïteit bestaat. Macht verwerven, hier vooral als protest en als kleinschalig initiatief, is nog niet hetzelfde als duurzaam de verworven macht op een democratische manier behouden.
Het herinnert me aan bedrijfssluitingen in de jaren zeventig, waar per bedrijf actie werd gevoerd, maar men vaak verzuimde langere tijd solidair met elkaar te zijn. Toen werkte de salamitactiek van afbraak door de gebrekkige samenhang tussen de acties. De lijn was vaak dezelfde, maar niet op hetzelfde moment.
De macht van het internationale kapitaal, mede geënt op een totale ideologische doordringing van het vrijemarktdenken en bijbehorend jargon, is immens. Zie Griekenland, waar na de overwinning van Syriza de hele EG zich op de discussie stortte en de Griekse eisen als onrealistisch bestempelde. Het ging hier om politiek, het waren uitingen van de macht. Het ging niet zo maar om feiten die vanzelfsprekend en helder waren.
Klein ziet wat er nodig is: ‘Om die wetenschappelijk vastgestelde doelen te halen moeten we een aantal van de meest winstgevende bedrijven ter wereld dwingen biljoenen dollars aan toekomstige inkomsten te laten schieten, door bewezen fossiele-brandstofvoorraden voor het overgrote deel in de grond te laten zitten.’ (pag. 502)
Juist hier bekruipt me het gevoel dat Naomi Kleins betoog onvolledig is. Zij toont de macht van mensen en de noodzaak het hele kapitalistische discours om te turnen. Zij laat daarbij nog onvoldoende zien waar de problemen liggen om die verandering daadwerkelijk te bereiken. Niet dat de oplossing makkelijk gegeven kan worden, wel dat hier verder over na moet worden gedacht.
Is er een structurele verandering nodig? Klein is hierover helder: met het neoliberale kapitalisme lukt dat niet. Wel zit er wellicht een beperking in haar kapitalismekritiek: het lijkt alleen of vooral om de energie-industrie te gaan, terwijl deze een sleutelindustrie is in het totale kapitalisme, waarmee dus een complex systeem op nog grotere schaal ter discussie moet worden gesteld. Is er een actie van onderop nodig, zoals Klein stelt? Beslist, en hierop zijn terecht grote verwachtingen gestoeld. Maar hoe groot ook, is het voldoende?
Waarschijnlijk is er naast dit alles vooral ook een inzet nodig die voor continuïteit in actie en beweging kan zorgen. Naast de milieuorganisaties zijn dat bijvoorbeeld de arbeidersbeweging, de vakbonden en partijen. Op deze ‘oude’ massaorganisaties bestaat veel kritiek, die soms volkomen terecht is. Ook zijn ze lang zo sterk niet meer als vroeger. Toch zal het nodig zijn deze in te schakelen, omdat een gezamenlijke macht en continuïteit de beweging veel sterker kunnen maken. Ongetwijfeld is dit geen makkelijke boodschap, want ook hier geldt het hedendaagse individualisme. Veel mensen doen tegenwoordig het liefste alles zelf. Vaak het allerliefst alleen achter hun computer.
Hoe zie ik zo’n combinatie van ‘klassiek’ en ‘nieuw’ voor me? Laten acties van onderop zich ook richten tot vakbonden en partijen om te laten zien wat ieder doet en waarom. Steeds weer.
En omgekeerd, nu de vakbond zich in Nederland in de FNV opnieuw tracht uit te vinden: laat de lokale milieu- en buurtgroepen zien wat men doet en waarom. Laat je beïnvloeden door betere of door meer ideeën.
En ook: als organisaties als Milieudefensie toekomstige maatschappijbeelden schetsen: spreek vakbonden en partijen hierop aan, laat zien wat je doet en versterk elkaars denken en handelen.
Voor de duidelijkheid: hier wordt alles grootschaliger van. Dat betekent echter niet dat de kleinschalige en deelsuccessen minder belangrijk zijn. In tegendeel, deze blijven deel uitmaken van één en hetzelfde verhaal. Eén verhaal met verschillende hoofdstukken. Verschillende opvattingen en ook begrijpen dat eendracht meer macht maakt.
Dit is maar een blog, kort bedoeld en dus kort gezegd. Toch zal de machtsvraag ons bezig houden. ‘No time’ laat veel zien en kent geen taboes. Alhoewel, de term socialisme valt maar een enkele keer. Toch zullen de klimaat- en duurzaamheidsbewegingen en een hernieuwde socialistische beweging en vakbeweging zich transparant en actief tot elkaar moeten verhouden. Dat kan met erkenning van verschillen in positie en visie. Het is nodig om de benodigde kracht en continuïteit te genereren.
Klein voorziet een gloednieuwe beweging en zegt: ‘Activisme wordt dan iets gewoons binnen de hele samenleving, in huurdersverenigingen, bij vrouwelijke vrijwilligers, clubs van tuinliefhebbers, buurtgroepen, vakbonden, brancheorganisaties, sportteams, jongerenverenigingen, en ga zo maar door.’ (pag. 510). In zo’n opsomming, hoe terecht verder ook, mist de nadruk die óók nodig is: deelnemen aan organisaties waar men een kleine opoffering voor moet brengen door lid te worden en dat langdurig te blijven. Deze nadruk is nodig om continuïteit in de nieuwe vormen van macht te bereiken.
Het staat inderdaad haaks op wat nu gangbaar is. Neoliberalisme is ook individualisme. Dus de opgave dat te doorbreken hoort erbij. Iets doorbreken waar je middenin zit is het moeilijkste wat er is. Dus zal deze opgave heel veel weerstand ondervinden door het overheersende particularistische bewustzijn. Zonder deze doorbraak blijft de gezochte democratische tegenmacht echter onvoldoende krachtig. Bewustwording alleen is helaas onvoldoende.
Onder het motto ‘Driewerf Naomi Klein’ drie blogs:
1 Kapitalisme versus het klimaat
2 Actie voor het klimaat – legio mogelijkheden
3 Macht, samenwerking en de noodzakelijke concretisering van de strategie
Naomi Klein, No time, Verander nu, voor het klimaat alles verandert, Uitgeverij De Geus, Breda 2014, ISBN 978-90-445-3376-7
