woensdag 21 juli 2021

Woke denken, nepnieuws en de waarheid? Een aards perspectief van Joseph Dietzgen


Over de waarheid is veel te doen. Maar ook kun je je afvragen, is er werkelijk veel nieuws onder de zon?’ De waarheid heeft altijd te maken met veranderingen in de kennis en het denken. En over veranderingen moet je het per definitie wél hebben.
    Zo ook over Woke denken, Nepwaarheden of nieuwe maatschappelijke Visies, hoe waar of onwaar die eigenlijk zijn. Daarvanuit over meer algemene waarheden en de grotere samenhangende waarheid als perspectief. Ze komen onvermijdelijk aan bod, dwingend of juist met een afnemende kracht. Zowel de kijk op de – naar jouw mening? – sympathieke kant, als op het verwerpelijke. Of over het duurzame en het vergankelijke. Of over eraan meedoen of het bestrijden.
    De vormen zijn misschien nieuw, het verschijnsel van de strijd om de waarheid is oeroud. Mensen moeten immers dealen met de werkelijkheid die ze aantreffen en die hen vormt, inclusief de met ideologie gevulde taal van de opvoeding of anders wel de media, breed gelezen, waarvan de kennis gedeeld en becommentarieerd wordt. Ook de kennis die algauw voor een deel of helemaal onhoudbaar blijkt.
      Er valt veel over te zeggen. Maar let op, er zit altijd een politieke kant aan. Met kennisinhouden, visies en waarheden kan gemanipuleerd worden, misschien niet voor lange tijd, maar dan nog wel op een invloedrijke manier. Kennisinhouden blijken vaak ook morele inhouden – of deze inhouden genererend – positief, verwerpelijk of iets ertussen.

Genoeg om over na te denken. Het gaat om kennistheorie in de brede zin van het woord. Denk aan Aristoteles, Descartes, Kant of Popper. Daarover gaan ook de geschriften van de leerlooier en autodidactisch filosoof Joseph Dietzgen (1828-1888). Hij was van mening dat het revolutionaire socialisme – toen onder de titel ‘sociaaldemocratie’ – zich juist ook met theorie en met name kennistheorie bezig moet houden. Want het denken is vervreemd, zoals aangetoond door Ludwig Feuerbach (1804-1872) en Karl Marx (1818-1883). En die vervreemding moet worden doorbroken, want die schaadt de eenheid in de strijd.
    Daarom noemt Dietzgen de kennistheorie een ‘eminent socialistische aangelegenheid’. Voor zaken die kennis, de waarheid en de ideologie betreffen moet men niet wegkijken, maar juist de valse waarheden blootleggen, met name wanneer zij afleiden van de wereldse zaken van de arbeidersklasse, zoals de uitbuiting, onderdrukking en ongelijke kansen. Verkeerd denken kan de politieke strijd belemmeren, en er zijn juist arbeiders (activisten) nodig met een geschoold bewustzijn om samen de politieke en ideologische strijd aan te gaan.

In de tekst ‘De grenzen van de kennis’ uit 1877 gaat Dietzgen hierop in. Het is een van zijn meest krachtige teksten. Daarom is in deze blog ervoor gekozen een flinke passage daaruit weer te geven. Dietzgen gaat uit van het principe van één samenhangende wereld, die in de geschiedenis steeds verder subjectief én objectief wordt verkend en gekend.
      De hele tekst kan men vinden op https://www.marxists.org , de Nederlandse versie. Daar is deze passage aan ontleend.
      Wil je liever naar de (oorspronkelijke) Duitse versie, die is bv. te vinden in Joseph Dietzgen, Schriften in drei Bänden, Band II, Akademie Verlag, Berlin (DDR), 1962, pp. 49-60. De passage is daarin te vinden op pp. 50-52.

Hieronder volgt, zonder verder commentaar, een uitgebreid citaat uit een van de werken van Joseph Dietzgen, speciaal zijn dialectische, materialistische visie op de ideologische belemmeringen van de waarheid:


De sociaaldemocratie streeft niet naar eeuwige wetten, blijvende inrichtingen of vastgeroeste vormen, maar in het algemeen naar het heil der mensheid. Geestelijke verlichting is het onontbeerlijke middel daartoe. Of het kenvermogen begrensd, d.w.z. ondergeschikt is, of de wetenschappelijke onderzoekingen ware begrippen, waarheid in hoogste vorm en laatste instantie opleveren, of slechts armzalige “surrogaten” die het onbegrijpelijke boven zich hebben – de kennistheorie is dus een eminent socialistische aangelegenheid.
      Alle overheersers die het volk hebben uitgebuit, ondersteunden hun gezag tot op heden door een hogere zending, door een afstamming door de gratie Gods, door heilige zalven en metafysische wierook; en hoewel zij meermalen de verlichting, de vrijheid van religie, de politieke vooruitgang en de kritische filosofie in de mond hadden, wisten zij heel goed dat zonder “iets hogers”, iets onbegrijpelijks, zonder iets bovennatuurlijks, al was het dan maar een “zedelijke wereldorde”, de teugels hun zouden ontglippen waarmede het volk in bedwang gehouden en aan hen het genot van buit en van macht verzekerd wordt.
      Men begrijpe mij goed en niet alsof de sociaaldemocratie in strijd met de zedelijke wereldorde zijn zou! Ook wij toch willen de wereld zedelijk ordenen, maar wij willen de orde niet van boven af, maar van onderen op hebben, d.w.z. wij willen zelf die orde scheppen, zonder daarvoor, noch voor het behoud daarvan een hogere fantasterij of “grenzen der kennis” te gebruiken. Integendeel, het is zelfs een voorname sociaaldemocratische plicht het aan deze verkeerde wereld bekend te maken dat mijn, uw en zijn verstand, in verhouding tot het onmetelijk gebied der wetenschap, armzalige instrumenten zijn en dat daaruit volgt, dat ieder persoon zijn werkkring moet beperken; maar dat, daarentegen, het kenvermogen van het menselijk geslacht weer zo absoluut helder en onbegrensd, weer zo onmetelijk is als de vraagstukken zijn die hem de natuur ter oplossing voorlegt. De armzaligheidstheorie, de leer van het begrensde mensenverstand is het laatste overblijfsel van de religieuze humbug. Wie, in overeenstemming met het sociaaldemocratisch program, de bevrijding der arbeidende klasse door de arbeiders zelve najaagt, moet het dwaze hopen en verlangen, het wijsgerige passen en meten, in zoverre het op een andere wereld betrekking heeft, geheel afleggen.














maandag 12 juli 2021

Veel of weinig praten over het klimaat?


Een nogal relevante vraag. Een ogenschijnlijk eenvoudige vraag, die talloze uiteenlopende antwoorden op zal leveren. Tegelijk mooi voor de vakantie. De natuur krijgt in deze tijd aandacht genoeg, lijkt het, en moet de gewone burger – u en ik – zich daarover nu veel zorgen maken?
    Mijn blogs overziende schenk ik de laatste tijd iets minder aandacht aan het klimaatvraagstuk dan voorheen, met maar één reden. Ik heb er veel aandacht voor en al gauw lijkt het vanzelfsprekend dat anderen dat ook wel zullen hebben. En dan is er al heel wat – te veel? – aandacht voor klimaat, de natuur, de biodiversiteit, de alternatieven enzovoorts. Veel? Werkt dat de inzet voor het klimaat positief in de hand?
    De vraag is hoeveel mensen werkelijk overzien wat de enorme impact van de totale klimaatverandering zal zijn op het totale leven, ook op de negatieve kanten van het leven, zoals de ongelijke verdeling van welvaart of het voeren van oorlogen om de macht die de grondstoffen kan toe-eigenen. Dat doet er nogal toe, het betreft waarschijnlijk zelfs antwoorden op vragen over wie er nog kan leven op de overvolle en vaak leeggeroofde plekken op en van de aarde.
    De vraag ligt er nu altijd. Is er aandacht genoeg of juist veel te veel, zoveel dat de aandacht murw geslagen is? ‘We merken het vanzelf wel’, en dat soort vervreemdend gedrag, vluchtgedrag.

Als je zelf veel met milieu, klimaat, leefbaarheid (noem maar op) begaan bent en nog sterker als je meedoet aan de vele klimaatacties lijkt het vaak vanzelfsprekend. Maar dat is het niet. Grote massa’s mensen hebben nog nooit aan een actie meegedaan en weten nauwelijks van het bestaan ervan. En mensen hebben vaak een matig middellange-termijn-geheugen en verbinden politiek niet of slechts negatief met hun eigen leven, laat staan met de bredere vragen eromheen.

Als er nu alle tijd was, was het simpel, de jeugd heeft de toekomst, en moet de verandering ‘dan maar’ teweegbrengen. Maar minimale kennis van natuur en klimaat brengt al het bewustzijn met zich mee, dat de tijd om alles in voldoende mate te doen, te veranderen, simpelweg ontbreekt.

Het klimaat, het is té basic, het raakt alles. Het vraagt naast alle belangrijke juridische acties en massaprotesten om een permanent verhaal dat mensen bij de les houdt. Het vraagt dan ook om een milieu/klimaat-pedagogiek, een slimme, doortastende en faciliterende (integrale) aanpak. Het klimaat, de gevolgen, ze vormen veel bedreigingen, reëel. En daarom moeten er vormen komen van nieuwe vanzelfsprekendheid, veel verder reikend dan het bewustzijn van de deskundigen en de allang betrokkenen.
    Natuurlijk speelt het directe materiële aspect ook mee. Mensen helpen en belonen wanneer ze bijdragen aan verduurzaming. Het aspect van klimaatrechtvaardigheid dus. Maar dat kan nooit het hele verhaal zijn. Het klimaat raakt alle wetenschappen, alle concrete leven en ook nog eens de moraal en filosofie.

Het is een groot risico dat door (vermoeiende) herhalingen en afhaken er te veel gezwegen wordt. Zwijgen over het klimaat kan niet, het is je eigen leven en dat van alle anderen. Daarom is dit nodig: een brede aansprekende pedagogiek van het klimaat te vormen, overal aanwezig, maar ook steeds op te frissen om afhaken vóór te zijn. Het gaat om een zeer moeilijke opgave, met feiten te onderbouwen, maar die ook vraagt om moraliteit, wereldbeschouwing en durf.
      Op lokaal niveau is het dan vaak mogelijk een dergelijke pedagogiek met wijkopbouwwerk (enzovoort) te verbinden. Door ‘samen te doen’ blijkt meer mogelijk dan voorheen. Zie de vele wijkprojecten met tuinieren en het vergroenen van buurt en wijk, daar kan heel goed het grotere verhaal van het klimaat bij worden verteld. Door te doen zie je meer.

De vraag blijven stellen: hoe kan de klimaatkritiek scherp gehouden worden? Lokaal ben je dan nog lang niet klaar, want de vraag is altijd, tegelijk, lokaal en mondiaal: ‘Wat gaan we nu zonder dralen daadwerkelijk doen?’













 

donderdag 1 juli 2021

Boeken over politieke filosofie te koop

 

 


 

 
Boeken over politieke filosofie te koop

Dit keer even een wat zakelijke blog. Deze serie blogs gaat over filosofie, politiek en natuur. De blogs refereren soms aan mijn boeken en sommige lezers willen een van de boeken kopen. Lokale boekhandelaren melden dan soms dat deze uitverkocht zijn. Dat geldt echter voor de meeste niet, de boeken zijn direct bij Uitgeverij Damon verkrijgbaar (de nieuwere), of bij de auteur (zowel de oudere als de nieuwere).

Voor vragen of bestellingen is Uitgeverij Damon bereikbaar bij www.damon.nl. De boeken van Damon kosten ca. €18,-.
De auteur is via een mailtje naar jasperschaaf@gmail.com bereikbaar voor alle boeken. De Damon-boeken voor dezelfde prijs, zonder verzendkosten, de oudere boeken voor € 2, - plus verzendkosten.

Wil je meer weten wat de inhoud is van onderstaande boeken, kijk dan naar de blogs van december 2019. Die zijn volledig gewijd aan de boeken. Alle titels en inhoudsopgaven komen kort aan bod, steeds één boek per blog in die maand.


Titels die bij de auteur verkrijgbaar zijn: (ca. € 2, - plus verzendkosten)
- De dialectisch-materialistische filosofie van Joseph Dietzgen, Uitgeverij Kok Agora, Kampen 1993.
- De toekomst van het individu als sociaal wezen, Een sociale cultuurkritiek, Van Gorcum, Assen 1996.
- Karl Marx, Bekend en onbekend, Dialectiek (eigen beheer), Groningen 2000.
- Boeddhisme en betrokkenheid, Kan de Boeddha-dharma bijdragen aan een marxistisch georiënteerde inzet van maatschappelijke betrokkenheid? Dialectiek (eigen beheer), Groningen 2000.
- Realistische vrijheid en dynamische macht in het licht van het denken van Spinoza en Marx, in Mededelingen vanwege het Spinozahuis, nr. 110, Uitgeverij Spinozahuis, Voorschoten 2015. (Nog enkele exemplaren, ook verkrijgbaar bij Uitgeverij Spinozahuis.)

Titels die bij Damon en de auteur verkrijgbaar zijn (ca. € 18,- per titel):
- Dilemma’s en keuzes, Sociale ethiek in de actuele praktijk van welzijn en hulpverlening, Damon, Budel 2002.
- Marx, zó gelezen, Damon, Budel 2005.
- Dialectiek en praktijk, De creatieve tegenspraak, Een inleiding in dialectisch denken, Damon, Budel 2005.
- Godsdienstkritiek, respect en actieve tolerantie, Feuerbach herlezen, Damon, Budel 2010.
- Het speelveld van de vrijheid; Marx, Spinoza, overwegingen over vrijheid en macht; Twee essays, Damon, Budel 2014.
- Actief socialisme en vrijheid, Pleidooi voor hechtere linkse samenwerking, Doorbreek de vanzelfsprekendheid, Damon, Eindhoven 2018.


Kortom, de meeste titels zijn gewoon leverbaar, bij de uitgever of via een mailtje te bestellen bij bovengenoemd mailadres. Overigens zijn er meer papieren en digitale publicaties geweest. Kijk bijvoorbeeld op de Nederlandse versie van www.marxists.org bij filosofie.




 

‘Uit 2018, maar actueler dan ooit’