Wat zijn de drijfveren van de voortdurende Israëlische bombardementen op Gaza?

 

N.B.    Deze weblog is niet afgemaakt. Het is een begin, wat rommelig, maar wel een die laat zien wat voor feiten en raakvlakken daarvan meespelen. Voor de vraag ‘wat zijn de drijfveren?’ moet in ieder geval gekeken worden naar het ‘pik in!’ dit land nu het kan, nu het uit de handen gerukt kan worden van de verliezers. De norm is echter geen andere dan ‘alles mag’, laat de ander maar stikken, bruut en dom gedacht. De gedachtegang van de toekomstige verliezer. Een kwestie van tijd? Er komt veel op ons af, taakverdeling blijft een opgave.

‘Een aanzet’

Kun je als leek, als eenvoudige burger een goed oordeel vormen over de voortdurende bombardementen op Gaza? Een dergelijk oordeel en de argumenten ervoor, ontstaan als je bereid ben verschillende deeloordelen die ermee te geven zijn rustig in ogenschouw te nemen. Deeloordelen, de sterke en de zwakke. In de media worden vaak bepaalde aspecten uitvergroot terwijl een breder oordeel kan ontstaan wanneer de verschillende aspecten tegen elkaar of met elkaar worden afgewogen.
      Ik denk dan aan aspecten van: natuur, religie. cultuur, sociale identiteit van relevante groepen, voorgeschiedenis, psychosociaal en ethisch, pedagogisch, democratisch, humanistisch, ‘landjepik’, beginsituatie, kennelijk beoogd einddoel, politieke stromingen en strijd, is de staatsontwikkeling die in het geding is kapitalistisch of socialistisch, militair of vreedzaam, de aarde: de grond in brede zin, schaarse grondstoffen voor heden en toekomst en ongetwijfeld meer. Veel meer, dat al werkend aan het daglicht zal treden. Het ene aspect roept al werkend de bredere blik op, al kost dit veel moeite voor de onderzoeker of leek. Komende jaren komt veel ‘nieuws’ op ‘ons’ af. De ‘lowtech’ en de ‘hightech’ ze vereisen veel mondiaal gedragen regulering. Tegelijk speelt dan op politiek niveau: wat moet en kan je doen met de nieuwverworven feiten én inzichten?

De media besteden terecht veel aandacht aan de huidige oorlogen. Bij te schrijven artikelen kan het hier gegeven lijstje, of een vergelijkbare tekst of artikel, als hulp functioneren. Ook kan een eigen mening, ook al hoeft die nog niet afgerond te zijn, als vruchtbare aanzet beproefd worden. Houd ‘ik’ voldoende rekening met prangende punten die anderen aandragen?

Als proef, kun je tijdig voorzien waar de aandacht naar uit gaat en hoe goed die onderbouwd is? Wat krijgt voldoende, opmerkelijke aandacht? En helpt dit zo mee een afgewogen conclusie te trekken? Opmerkelijk is de aandacht voor de grond. Eerder ontbrak dat punt vaak, verdween dat achter de direct zichtbare intenties van Israël, maar langzamerhand werd het beeld steeds meer dan dat het aanvallende land (ook) uit is op het volledig inlijven van het zojuist op de Palestijnen veroverd land. En dat is actueel heel relevant in deze tijd van mondiale veranderingen en het azen op grondstofrijke gebieden, en ook nog de bestaande en toekomstige schaarste van voedsel.

Wat krijgt minder aandacht? De grotere inbedding van de genoemde problematiek in de veranderingen van de mondiale kapitalistische ordening, de strijd om meer macht, de strijd om de grondstoffen, de strijd om behoud van identiteit, enzovoort. Er is veel meer gaande dan een lokaal conflict.
    Zoals altijd zijn per punt de relevante 'tegenpunten' onmiskenbaar aanwezig en spelen deze een mogelijk doorslaggevende rol in de totale beoordeling. In het huidige conflict de harde actie van Hamas die de even harde tegenreactie afdwong, die beide – los van wraak als motief – vanuit humanitair en democratisch oogpunt onhoudbaar, sterker nog, beslist verwerpelijk zijn. Zowel de start als de onophoudelijke Israëlische bombardementen. Israël lijkt af te willen koersen op het direct inpikken van de Palestijnse grond. Wat is de drijfveer? Is verschroeide aarde het einddoel? Dat kan haast niet. Het land wordt heilig verklaard en vervolgens ingepikt. Wanneer niemand ‘hen’ tegenhoudt.

Waar is de volledigheid onzeker, dubieus? Er is in de media wel aandacht voor de directe humane kant, zoals interviews van mensen die net hun dierbare verloren hebben, maar overstijgt dit dat wel? Zulke brute niet te stuiten bombardementen, kan daar niet meer aandacht voor zijn? Woorden schieten tekort waar dit niet zo zou mogen zijn. Acties en aandacht voor de Palestijnse kant, zoals voor de voorgeschiedenis, zijn vrij beperkt, vermengd met gewenning en acceptatie van de kapitalistische context. En wat in Nederland in feite staatsomroep is, de NOS, spreekt nog steeds over Palestijnse terroristen, tegenover de Israëlische regering. Vooral dat laatste vraagt om reactie, het permanent bombarderen van een bevolkt land kan toch moeilijk anders worden gezien. Het is hard kritiek te uiten op Palestijnen die in het gevecht ongeoorloofde middelen gebruiken, maar die kritiek, of vergelijkbare, hoort niet alleen hen, maar zeker ook de Israëlische politiek te treffen.

Hier wordt slechts aangeduid wat veel meer afweging vergt, maar waar ook burgers niet mogen zwijgen. Goed onderzoek vergt een balans van bovengenoemde aandachtspunten en dat is veel meer dan een enkele beschouwing kan bieden. Geen onderzoek kan aan alle punten voldoen. Dat is echter nog geen reden tot zwijgen. Als veel argumenten een kant op wijzen moet die als mogelijkheid serieus worden genomen.
      Veel wat wel zichtbaar is schreeuwt om aandacht en een ingrijpen – hoe risicovol ook – ook van de Verenigde Naties, om de bombardementen te stoppen.

Naast de concrete actiepunten wordt veel over de toekomst duidelijk. Bijvoorbeeld:
_ De komende tijd is reëel zeer risicovol, mede door de opwarming van de aarde,
_ Nieuwe ‘autonome’ wapens – denk aan drones, IA, etc. – schreeuwen om inperking en regulering ervan.
_ De houding van het grote kapitaal, en ook van meerdere staatshoofden versterken vorige vraag.
_ Voor democratische regulering voor op vrede gerichte acties geldt hetzelfde.
_ De zwakke positie van burgers van landen in oorlog verdient primaire aandacht.
_ (Massale) vredesacties verdienen steun en prioriteitstelling.
_ Democratische strijd om de aarde - de grond en het water – verdient veel aandacht.

Deze blog is duidelijk onaf. Er is veel werk aan de winkel. Zowel bij de multilaterale voorzieningen en de gerichte macht van de VN als organisatie, als bij de verschillende samenwerkende massa- en onderzoeksorganisaties, van alle landen. Veel werk, op alle schaalniveaus. Maar het is niet zo dat het resultaat van alle onderzoek afgewacht kan worden voor er actie wordt ondernomen. Het gaat om onderzoek met een rode stip voor de prioriteit, voor de actie tegen de oorlog.




STOP ALLE OORLOGEN en DE PRODUCTIE VAN WAPENS

Steun de vredesorganisaties en -initiatieven, zoals STOP Wapenhandel, PAX, Oxfam Novib, e.a.

Een eenvoudig goed idee

 Zo voor de kerst wordt in de media en in advertenties weer heel wat vertier voorgesteld als het geluk bij uitstek. Nu heb je daar heel veel soorten van, dus kies maar uit. Eén ervan bestaat uit het eindelijk eens eraan toekomen de vaktijdschriften van ‘jouw club’ grondig te lezen. Niet wegleggen voor na Nieuwjaar, want dan komt het toch niet van.
    Deze tip trek ik mijzelf ook aan. En als lid of donateur van diverse organisaties heb ik het een en ander voorhanden. Nederland is een rijk land als het gaat om vaktijdschriften, inclusief die van organisaties van zorg en welzijn. Vooral voor de in de natuur geïnteresseerde ‘amateur’ en de milieuactivist bestaan er veel goede verhelderende stukken en achtergrond materiaal.

Als je je inderdaad ‘stort’ op de bladen is er dus veel te vinden en kun je daarnaast nog op internet alles terugvinden. Maar juist dat is minder leuk. Een goed geredigeerd blad is vaak diepgaand, mooi opgemaakt enzovoort. Dan ben je na een poosje uitgelezen en kieper je de bladen weer in de ‘leesbak’ of iets dergelijks.
    En dat is jammer. Wordt een kritisch opbouwend natuurblad maar één keer gelezen? De buren, hebben die ook geen belangstelling? De gedachten zijn nuttig om langer bij stil te staan. Je kunt je een land of maatschappij voorstellen waarin de mensen louter individueel de bladen bekijken en lezen. Maar ik kan me daarentegen ook een ‘community’ voorstellen waar mensen elkaar aanspreken op wat hen beweegt, wat ze daarvoor moeten weten en wat ze ermee kunnen doen. Dat levert minimaal een gezelliger beeld op. Een goed idee? Werkt zoiets? Kun je meer lezen stimuleren? Gewoon bij ‘uitgelezen’ het blad doorgeven aan een geïnteresseerde?

Natuurlijk werkt zoiets nooit overal op precies dezelfde manier. Maar vooral tijdschriften van belangenorganisaties bestaan er in veel soorten en maten, én kwaliteiten. Zelf heb ik daar ook voorkeuren in gekregen in de loop der jaren. Zo bevalt ‘Down to earth’ van Milieudefensie me zeer vanwege de uitgekiende mix van aandacht voor de samenhang van theorie en actie-praktijk. Of neem ‘Mens en natuur’ van IVN, veel aandacht voor het belang van natuureducatie. Of het blad ‘Wadden’ van de Waddenvereniging, dat al vrij lang bestaat. Daardoor wordt een geschiedenis van strijd voor bepaalde aspecten over een heel lange periode zichtbaar.
      Dit zijn slechts drie voorbeelden, een fractie van wat bestaat, het vele keurig gedrukt op papier. Wat dat betreft kent de lelijke destructie van ons milieu wel erg mooie strijders voor zijn behoud. En voor de liefhebber van nog meer theorie is ook op het vlak van de natuurfilosofie laatste decennia veel nieuws verschenen.

Het eenvoudige goede idee hier – De gelezen bladen weer doorgeven aan buren en bekenden – doet niets af van het feit dat heel veel digitaal ontsloten is, maar de kleurrijke en goed gepresenteerde inhoud van de tijdschriften moet ook behouden blijven. Deze aandacht kan met beperkte middelen waarschijnlijk wel een stuk groter worden.

Deze blog wordt opgedragen aan de vele organisaties en personen die zich momenteel in woord en daad inzetten tegen de mensen bedreigende opwarming en voor de redding van de mensen van Gaza, jong en oud.   

 

Wat de wereldliteratuur ons kan leren

De literatuur ontleent haar thema’s vaak aan de leerzame momenten in het persoonlijk leven of in de historische gebeurtenissen dit zich voor je ogen voltrekken. Open deur, weet iedereen, anders koop je zo’n boek toch niet?

Leerzaam moment? Wil de mens wel leren wanneer de wereld veelzijdiger, complexer, mooier maar in verschillende opzichten ook gevaarlijker wordt? Aan die vraag moest ik denken toen ik Opgestaan van de grond van Nobelprijswinnaar José Saramago las. En dat in de tijd van oorlogen van Rusland versus Oekraïne, Israël versus Hamas, burgeroorlogen in Afrika en nieuwe grote geopolitieke conflicten die dreigend hangen aan de horizon. Wat kan de schrijver hier verder aan doen, meer dan het conflict voorspiegelen en naamloos gedode mensen alsnog met ‘hun literaire grafsteen’ tot leven brengen?

Sommige schrijvers schrijven dan zo ‘imponerend’ dat onderliggende structuren van hun wereld zichtbaar worden. Hun wereld, de beleving van de wereld en werelden. Zij kunnen daarmee bijdragen aan bewustwording. Of praktisch ervan leren, bijvoorbeeld dat je ook iets met die kennis kunt doen. Altijd te weinig, beperkt natuurlijk. Maar toch, kijk bijvoorbeeld naar wat Saramago schrijft in genoemd boek. Het legt de historische structuur van de klassenstrijd in Portugal en Spanje bloot. Vanuit het perspectief van de strijdende landarbeiders. De mens die gekluisterd leeft maar dat niet langer accepteert. In dit geval de boeren, die voeren in de gekozen passage een strijd over de betekenis van de grond, van wie die is en of dat zo moet blijven. De boeren en arbeiders die de kluisters van zich af willen werpen, zij rukken op. Lees maar hoe Saramago de opmars duidt:

 ‘ Die uit het noorden zeggen, Ieder voor zich en God voor ons allen, wij willen geen verbonden, we komen van ver en kunnen hier niet oorlogje gaan voeren met de baas, wij willen werken. Die uit het zuiden zeggen, Daar komt niks van in. Die uit het noorden zeggen, O, jawel. Die uit het zuiden zeggen Dit is ons land. Die uit het noorden zeggen, Maar jullie willen het niet bebouwen. Die uit het zuiden zeggen, Niet voor dit loon, nee. Die uit het noorden zeggen, Wij accepteren dat wel. De rentmeester zegt, Genoeg geluld, ga eens wat achteruit en laat die mensen werken. Die uit het zuiden zeggen, Ze komen er niet door.’

Uit Opgestaan van de grond, (Uitgeverij J.M. Meulenhoff, Amsterdam 2008, pag. 33-34).

 Kun je zo in één alinea een boek van 385 pagina’s goed samenvatten? Niet natuurlijk. Maar zichtbaar wordt dat Saramago een meester is in het samenvatten van structurele maatschappelijke processen, dialectisch, met herkenbare stereotypen, waarmee heel de sociale strijd van de boerenbeweging versus het feodale en patriarchale stelsel wordt samengevat. Vul de voorbeelden maar in, die de strijd voor het land, als strijd voor het leven samenvatten.

 Strijd voor de aarde, voor het vruchtbare land, voor een eerlijk inkomen. Deze thema’s kunnen ook toegepast worden op het heden. Het draaide in de strijd voor vrijheid, voor vrijwording om de grond die de basis vormt van voedsel, de voedselketen, de macht en supermacht verdeeld over groepen, identiteiten en volkeren. In zijn boek duidt Saramago alle aspecten van de beweging voor vrijheid aan, concreet met betrekking tot de arme boerenarbeiders in Portugal en Spanje. En hun gezinnen.

            Maar óók: daar waar de vrijheid en productiemogelijkheden groeien ontstaat als resultaat ook het groeiend verschil, zoals van de machthebbers die zich losgemaakt hebben van het reële leven en overmatig profiteren van de opbrengsten. Waar rijkdom ontstaat, ontstaat parallel ook de tegenspraak, belichaamd door de profiteurs die het volk wegduwen. En dat is zo tot op de dag van vandaag. Schaarste en ongelijkheid dragen het onderliggende conflict. Zo, als structuur gezien ontstaan bij nieuwe schaarsten nieuwe machthebbers. Die trachten een deel van de productieve grond te beheersen, inclusief de arbeiders, op het land en in de fabriek.

Nieuwe tijd, nieuwe macht, tegenover democratische verworvenheden. De aarde, de rijke grond, van wie is die? Die vraag zit verstopt in het hedendaagse grijpen van de macht. Zie Rusland, dat de Oekraïense grond wil bemachtigen. In de nationalistische inzet spreekt men zelfs over heilige grond, de kerk moet een blijvende ideologie presenteren, een stabiliserend verhaal over de heiligheid van de grond, een religieus thema voor het aardse tranendal, een ideologie die het land inclusief haar voorgeschiedenis en machtsdelingen tracht te beheersten. Het speelt of speelde in vele of alle culturen.

 En nog steeds. Zie de machtswellust van de vroege Russische tsaren. Concreet gaat het om de grond in de strijd tussen Rusland en Oekraïne. Concreet was ook de welbewuste ideologie van sommige Zionisten aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. Zij propageerden de verovering van het Palestijnse land. Grond = fundering van de macht, een basis om dat fundament verder te laten groeien.

Tot op de dag van vandaag. Dat maakt de eerlijke verdeling tussen de optredende groepen en staten zo moeilijk, of zelfs onmogelijk. De verhalen van andere groepen of identiteiten worden niet herkend en daarom verworpen. Bij nieuwe conflicten zullen vergelijkbare structuren herkenbaar worden. De strijd om de grond is de strijd om de macht. Vice versa. Bij de strijd om grondstoffen speelt dat over de hele wereld mee. Deze machtsstrijd kan de ecologische strijd enorm blokkeren. Het vraagt om democratische tegenmacht, de noodzaak van een sterke Volkerenbond, een Sterkere Verenigde Naties.

 Wat laat de literatuur zien?  Bij het citaat uit Saramago? Het voorbeeld laat de verknoping van arbeid, vrijheid, macht, bezit en grondstoffen zien. Duurzaamheid moet dan ook samengaan met vrijheid, democratie, eerlijkheid etc. Noem het hele verhaal maar dat nu speelt en we kunnen  herkennen in Saramago’s voorbeeld.

            Wat maakt de onderliggende structuur zo taai, de totaal buitensporige inzet van duizenden levens van jonge mensen, jongens en meisjes? Macht en grond. Dat zal menig milieuactivist of politiek activist ook kunnen herkennen. Zie nu de bombardementen van Israël op Gaza. Die komen óók neer op zo’n verwoesting dat Israël er bezit van kan nemen. Bezit van platgegooide aarde, die geen boer of een andere natie zonder geweld terug kan pakken.

 Saramago’s boek heet: ‘Opgestaan van de grond’. Het is – behalve een mooi geschreven boek – een rijk inzicht bij de analyse van de eenheid van grond, mensen en macht. Mensen en macht. Het lijken twee onvergelijkbare grootheden. Maar de structuur van beheersing van land en grond is in beide sterk aanwezig. Het gaat om veel meer dan om ethiek in het algemeen!

 STOP de OORLOGEN

                   

 

                                                        

 Naschrift 1 december 2023: Zojuist schreven de media dat Israël vooraf op de hoogte was van de militaire acties van Hamas. Dat betekent dat die gestopt hadden kunnen worden. Dat dit niet is gebeurd betekent dat willens en wetens gekozen is het Palestijnse volk op te offeren, onder meer om hun land te kunnen inpikken. Een grove oorlogsmisdaad.

 

 

 

 

Hoed U voor kieswijzers

 

Op de wereld is er – en dat is intriest – veel lelijks aan de hand. Er kunnen talloze weblogs mee worden gevuld. Oorlogen en méér. Hamas-Israël, Oekraïne-Rusland, Soedan versus het oprukkende water en ook nog de burgeroorlog. Of bekijk het vanuit het perspectief van de opwarming in het algemeen. Enzovoort. Veel gekende en vergeten drama’s gaan de fantasie van de mens met de bewustwording nog van de vorige eeuw, vér te boven. Ik ga niet opsommen. Er zijn veel meer relevante en vaak betreurenswaardige feiten dan ik ken, die laat ik aan de kenner over. Kenners, zijn ze kritisch genoeg? Je kunt dat vandaag de dag moeilijk zijn. Het is zoveel; onhanteerbaar haast.
      Gelukkig is er verzet, over de wereld, veel verzet. Van bestaande groepen en organisaties, en nieuwe. Met vaak internationalistische principes. Kies daarvoor! Kijk niet weg. Sluit je aan bij deze of gene. ‘Blijf daar niet zo lullig staan’ zongen wij vroeger al. Dat is actueel. Zing het uit volle borst. Er is hoop, maar die is al te vaak ondergesneeuwd.

Ondergesneeuwd? Trap niet in de buiten-spel-val. In de politiek? Ja. Eén ervan is verpakt in ‘jouw’ kant-en-klare mening bij de parlementsverkiezingen. Ik bedoel niet zozeer één speciale, maar het fenomeen op zich. Vooral door de zogeheten ‘kieswijzer’ die het kiezen makkelijk, ja haast onnodig maakt. Ik herinner me de eerste keer waarop op het niveau van de gemeenteraad in Groningen de kieswijzer werd gepubliceerd. Zo’n vijftien jaar geleden. Als ludiek pretje en leuk voor de pers ging in Groningen de hele aftredende Raad samen de nieuwe kieswijzer doen. Wat zou je mening zijn, hoe loopt dit af? Nu, vooral met een soort sisser, want vrijwel alle deelnemers hadden op één en dezelfde partij gestemd. De hele raad voor D66. ‘Dat kan niet waar zijn!’ Hoe kan dat? Nou, vrij gemakkelijk. In het jargon, de gebruikte taal, zit al de machtssituatie, de dominantie van ‘het moment’ verpakt. Volg je het jargon, dan ook de mode, de bovenliggende macht in de actuele context, enzovoort.

Ik wil maar zeggen, hoed u voor het standpunt van de medemens, helemaal als dat zó keurig wordt opgediend. En ik bedoel dit niet in absolute zin, maar wel in de praktijk zoals die werkt, of kan werken. Voor de linkse mens geldt zeker ook het bredere geheel mede te laten te bepalen, de conflicten en de veranderende aarde: alles hangt in zijn werking van elkaar af. Als je dat bedenkt zul je zien dat de kieswijzers, welke dan ook, in een richting wijzen.
      Daar heb je zelf mee te dealen. Als vrije vogel? Niet helemaal. Zoek uit hoe die op het moment vliegt. Helpers en medemensen, laten ze hun meningen verkondigen. Maar jouw eigen visie mag doorklinken in je stem.
      Als je aan het parlementaire spel mee wilt doen. Hoeft niet, mag wel. En omgekeerd.

STOP DE OORLOGEN!  &  KEER DE OPWARMING!

Stilzwijgend, luisteren

In een gezelschap of op een vergadering aan het woord komen. Het blijkt vaak moeilijker dan voor de hand lijkt te liggen. Waar komt al dat geredetwist toch vandaan? Is het onoplettendheid? Of juist het omgekeerde? Waarschijnlijk begint het ergens waar de macht meespeelt. Van kindsbeen af aan.
      Is discussie iets verkeerds? Beslist niet, maar toch lijkt het een feit dat eerst leren luisteren en dan pas praten de betere volgorde is. Maar dat vergt oefening, want dan moet je je mond houden. Terwijl – denk je – je alleen maar hoeft te zwijgen, een poosje bijvoorbeeld. Als je dat doet blijkt wat anders: luisteren oefenen is veel moeilijker dan gedacht, maar ook rijker. Je hoort in het luisteren veel waar je anders niet opgekomen was. Dat gaat vanzelf. Dat brengt ‘ons’ op de volgende stelling: Spreken is zilver, zwijgen is goud.’

Wat is dat nu, wordt er al geluisterd? Nou neen, de ouden wisten al: luister goed dan hoor je het vele, uitgesproken door mensen, maar ook door de hele natuur. Er valt veel te beluisteren. Stil luister! Stil blijven zitten terwijl een ander om zich heen toetert? Ja ook dat. Probeer het luisteren.
    Luisteren, het zilver. Lang luisteren, het goud. Laagje voor laagje aangebracht. Luister de onmacht en de armoede weg. In het dagelijkse leven en in het debat. Meer zwijgen om het beter te zeggen.

 ... want er zullen er momenten zijn waarop het zwijgen onderbroken moet worden.

STOP DE OORLOGEN !!

Het conflict is niet onoplosbaar

 ‘Het conflict is niet onoplosbaar.’ Een gewaagd maar noodzakelijk uitgangspunt waarmee The Rights Forum actie voert, om de oorlog tussen Hamas en Israël te beëindigen. Het Forum stelt: ‘Het conflict is niet onoplosbaar. Mogelijkheden daarvoor zijn er. Maar het ontbreekt al jaren aan politieke wil om ze te benutten. Wij roepen regering en parlement op nu concrete stappen te zetten naar een politieke oplossing. Daarin moet het wegnemen van de oorzaken van het conflict en naleving van de internationale rechtsorde voorop staan. Dat betekent: respecteer het oorlogsrecht; burgers, hulpverleners en journalisten mogen nóóit doelwit zijn.’

Ik heb de petitie van The Rights Forum ondertekend. De oorlog moet direct stoppen, als begin van een langer en dieper vredesproces, waarin het land in twee staten verdeeld kan worden.
Goede woorden zijn heel schaars, stel de oplossing van het conflict centraal, kom op voor vrede en recht.

Zie verder de websites van The Rights Forum, PAX, en andere organisaties die staan voor vrede en recht.

Onverdraaglijke vooruitgang

De Duitse filosoof Walter Benjamin (15juli 1892— 26 september 1940) heeft met de formulering van de titel van zijn boekje Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid uit 1936, de mensheid met een eeuwigdurende vraag opgezadeld. Uniek, maar de kritische lezer herkent in de formulering ervan – zoals deze dus – er een eeuwenoud filosofisch vraagstuk in. De formulering is knap en uitdagend, maar het gaat ook over iets voor de hand ligggends: de mens wil in zijn toekomst kijken, maar de kritische filosofie laat zien dat dit niet kan, althans niet zonder meer. Een waardeloos vraagstuk dus? Helemaal niet, het gaat om urgente kwesties, die steeds weer terug blijken te keren. Wel in steeds wisselende vormen.

De bekendste vorm hiervan is de vraag naar de waarheid of onwaarheid van religieuze uitspraken. Bestaat god of meer goden tegelijk of is het een antwoord van niets, hooguit van het ongerijmde? Sinds de opkomst van de kritische filosofie in verschillende gedaanten, van Spinoza, Kant Hegel, Marx en anderen, overheerst het idee dat de mens niet in staat is een betrouwbaar antwoord op dat soort grote vragen te geven. Sommige filosofen, denk aan Marx of Feuerbach, gaan een stap verder en vinden dat je onbeantwoorde theoretische vragen het beste maar kunt ‘bestrijden’, omdat deze ook een correct antwoord op praktische vragen bemoeilijken.

Maar verbod of niet, van achter de wel gegeven antwoorden, hoe gebrekkig vaak ook, floepen in allerlei situaties weer afgeleide vragen en mogelijke antwoorden tevoorschijn. En die blijken vaak een heel concrete, actuele en praktische betekenis te kunnen hebben. Immers, de mens is een creatief wezen en als hij bijvoorbeeld niet meer gelooft in een godheid die actief ingrijpt kun je precies even sterk geloven in onbekende krachten die dat wel doen. Daarmee blijkt dat eigenlijk alles wat misschien geloofd wordt, aangenomen kan worden en bruikbaar kan zijn in praktische situaties.

Dan is de filosofie niet zonder betekenis. Want je kunt lang nadenken over vrij nutteloze dingen, maar net zo goed of zelfs beter over nuttige dingen. Dan kom je bovendien terecht op vlak van de maatschappelijke betekenissen, zoals bijvoorbeeld oorlog en vrede, en zo op het vlak van bewapening in het algemeen. Het is weliswaar een hele sprong van religie naar maatschappelijk handelen, maar wel beschouwd bestaan die verbanden wél. Hoe vaak wordt een oorlog niet als heilig en onvermijdelijk opgediend?

Onverdraaglijke vooruitgang. Kun je vooruitgang tegenhouden? Misschien kun je bepaalde aspecten ervan goed tegenhouden, maar andere juist niet. En dat blijkt in de praktijk uiterst belangrijk. Je kunt namelijk doen wat in de wetenschap permanent gebeurt: vooraf afwegen wat kansrijke en wat  op termijn nog meer kansrijke mogelijkheden zijn. Dat is wat Benjamin (o.m.) doet in zijn korte boekje. Kort, maar scherp vraagt hij zich af welke wereld hebben we op termijn nog wanneer ‘alles’ reproduceerbaar. Reproductie? Gaat het om de kunst en de smaak? Ja zeker, maar het thema is veel breder, al was dat in Benjamins tijd nog niet zo zichtbaar als vandaag de dag.

In feite spelen vragen als die van de filosofie ten tijde van Benjamin ook vandaag nog, en ze zullen gesteld blijven worden. Want het gaat feitelijk om de vraag naar de toekomst. En wat je daarvan kunt kennen. Je kunt de vraag stellen over bewapening bijvoorbeeld. Dan blijken dergelijke vragen heel praktisch. Zo werd aan het eind van de Tweede Wereld Oorlog gespeculeerd of de ene partij of eerder de andere in het bezit zou zijn van een Superwapen. Alleen de speculatie al hoorde bij die oorlogsvoering en dreiging. En als we naar de geschiedenis kijken kun je ook in vroegere tijden dergelijke communicatie strijd aanwijzen. Communicatie van Haantje de Voorste. Vooruitgang, grote verandering kan men vaak slechts verdragen door zelf – als spiegelbeeld, als kopie? – ongeveer hetzelfde gaan doen. Of zeggen dat dit gaat gebeuren. Een kopie, is dat vaak geen negatieve energie? Maar die wordt daarmee niet minder als urgent benoemd. In dat opzicht toont de wereld zich als eenheid. Van productiviteit en herhaling. Bij beide zijn dwang en macht, negatieve acties vaak aan de orde.

Het gaat om de praktijk, ook al toont de filosofie zich in haar onzichtbare jasje. Veranderingen, vooruitgang, wetenschap in actie, ze vertonen zich lang niet altijd concreet, eerlijk, humaan. Daardoor zijn ze des te meer onverdraaglijk. Dat te beseffen kan een basis vormen zijn, om de kennisontwikkeling de betere plek te geven, die zij verdient. Dat is niet onder de grond, maar erboven, niet stiekem, maar in balans. De oorlogen van de laatste jaren en de groeiende geopolitieke dreiging, tonen aan dat de kant van de onverdraagzaamheid erbij hoort. Dat althans haar bestaan erkend wordt. En geanalyseerd en actief maar vreedzaam bestreden moet worden. Ze geven veel stof  tot denken. Denken, dát is inderdaad broodnodig.

 

 

 Walter Benjamin

Boek: Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid, 1936. Diverse uitgaven en vaak ook antiquarisch verkrijgbaar.



STOP DE OORLOG in OEKRAÏNE EN RUSLAND

Half goed, al goed? Een heel kleine definitie-kwestie

Onder schelpenliefhebbers bestaat van oudsher en ongetwijfeld nog lange tijd speciale aandacht voor de schelp met de robuuste naam ‘Noordkromp’ (Arctica islandica). Dit is niet zo gek als je weet dat deze slak het levend wezen is dat het oudst van allen wordt, aldus de huidige stand van de wetenschap. Zeker een stuk ouder dan het zoogdier de mens. Zo is die aandacht begrijpelijk, en wat trouwens leuk is, is te weten dat de Noordkrompschelp op Schiermonnikoog redelijk makkelijk te vinden is. En hoe verder je komt aan de Nederlandse kust des te minder spoelen ze aan.

Het is goed een paar stemmen uit de wetenschap over deze slak te horen, (zonder hier de bronnen etc. verder te benoemen - maar die zijn gemakkelijk op te sporen).
R.H. de Bruyne en Th. W. de Boer schrijven (Schelpen van de Waddeneilanden; 2008): ‘Op Schiermonnikoog zijn in de loop der jaren al vele honderden kleppen en fragmenten aangetroffen.’
 In de recent uitgegeven Veldgids van de hierboven eerstgenoemde auteur, lees je onder meer: ‘De Noordkromp wordt zeer oud (meerdere eeuwen) waarmee het de oudst wordende soort op aarde is.’
En het recent verschenen boek van Stefaan Wera en Koen Fraussen met de pakkende titel ‘Aangespoeld’ presenteert de Noordkromp als een ‘Kranige oude rakker.’ Zo praat je over vrienden. Toch?

Heb je wat aan deze literatuur en de aandacht voor die schelpen? Is het wat je wilt zien of waar ‘als vanzelf’ je blik op valt? Bijvoorbeeld omdat het nu net de hier genoemde Noordkromp betreft, de oudst wordende soort op aarde? Die zie je toch niet ‘zomaar.’? En wil je daarover niet graag wat meer weten? Ik herinner me literatuur en tv-programma’s waar de soort als heel zeldzaam werd aangeduid. Bijvoorbeeld een tv-programma over de Wadden waar er een soort wedstrijd van werd gemaakt. Wie vindt mij het eerst? En kun je er elke dag wel één vinden? Waar dan of hoe dan? Ik moet zelf ook toegeven dat ik er ook weer meer op ben gaan letten toen een kennis beweerde dat je deze schelp niet meer zoveel zag als vroeger. Klopt dat?  Daar valt nog een boel over te zeggen.

8 september jl. was een bijzondere dag, heter dan ooit, althans zo voelde het. Een week lang tropische temperatuur. En wat doet een levend wezen dan, zo ook de mens? Hij probeert weg te trekken.  Ook op deze 8e september, wat er bijzonder aan was? De hitte en de mensenmassa die ervoor naar Schiermonnikoog trok. Wij ook. Er werden uniek-hete dagen voorspeld.
En dan kom je op Schier, dat rustige eiland. Zo kom je op dat eiland, en dan hup, met alle mogelijke vervoersmiddelen naar het strand. Leve de huurfiets! Met zo velen op de boot en vervolgens naar de kust, met 30 graad Celsius. Een collectief idee, een gewoonte misschien, een idee van velen: op naar Schier, leve de opwarming? De mensenmassa verdampt snel op Schier.

En de Noordkromp natuurlijk vergeten? Geen tijd of zin voor schelpen. Maar de ware nieuwsgierige man en vrouw, de echte scharrelaar kan het niet laten. Zeiden we net tegen elkaar nu geen oog te hebben voor de schelpen in het mulle zand, we wisten eigenlijk beter. De mens als scharrelaar is heus wel dichtbij, een blik op de grond is toch voldoende? Wat zie ik daar? Een schelp met een bekende bolling. Weer geldt de universele wet dat overal wel iets te zien is en het vaak de moeite waard is je attitude daarbij wat aan te passen. Rustig aan maar!
De Noordkromp wordt soms als ‘moeilijk te vinden’ gepresenteerd. Zoals de schrijvers van bovengenoemde ‘strandgidsen’ ook aanduiden: wie goed waarneemt zal veel kunnen vinden, ook de Noordkromp. Ook bij 30 graden. Moeilijk vindbaar? Opraapbaar, met een beetje geluk.

Bij de vier Noordkrompen die hieronder afgebeeld worden gaat het me nu vooral om het doormidden gebroken exemplaar. Heb je al een soort gevonden als slechts de helft zichtbaar of aanwezig is? Is schelpen zoeken niet ook een kwestie van definiëring ? Als je een soort tracht te vinden door systematisch verder te denken. Je wilt liever een hele schelp, maar een exemplaar dat half overgebleven is duidt nog altijd de soort aan. En zegt iets over de leefwereld en context als geheel. En over de stevigheid van de schelp en misschien ook over de leeftijd door de resterende jaarringen.

Het kleine op de foto afgebeelde schelpje is waarschijnlijk (!) een fossiel restant van een jong exemplaar van de Noordkromp. Het is daarmee – als de determinatie klopt – een duiding van de soort die nieuwe wetenschappelijke vragen kan helpen formuleren. Enzovoorts.
Leve de halve Noordkromp. Gevonden op deze warme 8 september 2023. De twee ‘volgroeide’ exemplaren zijn ook leerzaam, het zijn een linker en een rechter klep. Rechterkleppen heten zeldzaam te zijn, maar ook deze kleppen zijn exemplaren van Schiermonnikoog en Ameland. Het kleintje is trouwens van Terschelling, om het beeld compleet compleet te maken.
Het gaat mij hier om de leuke vondst van de halve Noordkromp. Gevonden op een dag waarop geen mens in beweging leek te kunnen komen. Niets te vinden? Niets op te merken? Dat was dus niet zo.