Marx schreef eens samenvattend over het eind van de zeventiende eeuw: ‘Absolute monarchieën waren kostbaar en verkwistend. Ze schiepen bureaucratieën waarvan men van alle leden kon verwachten dat ze terloops winsten maakten ten koste van het land.’ (1) Absolute monarchieën staan haaks op de belangen van het kapitalisme, en dus zullen kapitalisten het systeem willen veranderen, ten gunste van zichzelf. Per saldo kent het kapitalisme perioden waarin diverse groepen niet het landsbelang, maar eerder eigenbelang voorop stellen, in wisselende vormen.
Vroeger of nu, steeds weer zijn er groepen die eenzijdig hun eigenbelang voorop stellen, ten koste van het landsbelang en de belangen van minder machtige groepen. Dat egoïsme duikt steeds weer op, zelfs in verhevigde mate, een streven monarchieën te vormen, met nieuwe namen en vormen. Denk aan de naam ‘oligarch’, de alleenheerser zonder verdienste. Het egoïsme wordt verheerlijkt als een handigheid van de groep, waarvan het alleen maar ‘leuk’ is er bij te horen. En alweer: ten koste van het land: de natuur, de hulpbronnen, de arbeid van de werkenden en noem de rijkdommen maar op.
Het is uit de tijd, maar dat wordt niet altijd zo ervaren, omdat de moraal nu eenmaal de neiging heeft veel van het bestaande te verheerlijken. Het land, of liever de wereld heeft een andere moraal, andere ethiek en andere praktijk nodig. De bronnen, de natuurlijke en die van de arbeid, zijn nu eenmaal schaars. Ze verdienen eerlijk verdeeld, toegepast of zo nodig ingeperkt te worden.
De vele conflicten van nu, denk aan het klimaat, denk aan Rusland, Oekraïne, Palestina, Soedan en vele andere, ook kleinere en minder bekende. Ze verdienen sociale oplossingen die de bestaande overstijgen. Zo ook het economische verhaal, dat schreeuwt om waarachtig eerlijke oplossingen. Niet het cynische mag nog langer overheersen. Het cynisme van de praktijk dient overal bestreden te worden, tot in de haarvaten van de samenleving.
Het cynisme – en heel de cynische levenshouding – denkt ten koste van het land, van de bewoners, de massa’s genoemden en ongenoemden. Het cynisme is een sociale roof, een ongefundeerde ongelijkheid tussen mensen. De grote opgaven van het klimaat en de maatschappelijke verdelingen vragen om een sterke bijsturing op veel maatschappelijke niveaus, om het cynisme te bestrijden. Cynisme is wegkijken, maar heimelijk incasseren. De wereld is te vol om dat te kunnen dragen, laat staan de verschillende landen, culturen en de mens in het algemeen.
Stop de oorlog in Oekraïne!
(1) – Karl Marx, Geheime diplomatie in de XVIII eeuw, Katwijk 1983, p. 11.
