dinsdag 24 april 2018

Kap niet zoveel bomen!


Ik heb een uitstekende relatie met houthakkers en andere werkers die bossen, parken en hagen onderhouden. Dat komt door het simpele feit dat ik ze vaak tegenkom en we elkaar vriendelijk groeten.
    Aangesneld op de racefiets zie ik al van grote afstand de versperring van het fietspad. Hele en halve bomen, takken, twijgjes en mannen (bijna nooit vrouwen) in overall, druk in de weer. Ze kennen de overlast die ze bezorgen, kijken je vriendelijk aan en groeten goed Gronings ‘Moi!’
      Ze doen hun werk, ze doen het goed, maar wanneer ik langs ze kruip, één voet aan de grond, op mijn fietsje, dan denk ik vaak, wordt hier niet wat erg rigoureus gekapt? Bij een enkele keer denk je nog, het zal wel onderhoud zijn, of toeval dat er nu juist gekapt wordt waar ik heen fiets. Maar zijn er niet te veel plekken in en rondom Groningen (en elders) waar eerst mooie boompartijen stonden en nu een onduidelijk groen randje overgebleven is? Vaak, niet altijd, wordt er teruggeplant. Dat dappere nieuwe dunne boompje moet het verlies doen vergeten, al heb je er dan nieuwe generaties bewoners voor nodig die zich niet meer herinneren hoe het was.

In het Dagblad van het Noorden van 18 april jl. stond een uitstekend opiniestuk van bomen- en bossenbeschermers uit de regio en het land. Stevige argumenten. Vooral maakt indruk dat ze duidelijk uitleggen dat wat natuurbeschermers onder biodiversiteit verstaan soms een eenzijdig verhaal is. Dat soms belangrijke biotopen daardoor verdwijnen en dat de term exoot in de biologie wel evenveel discussie kan oproepen als het politieke vluchtelingenvraagstuk.
    Kortom, dat bij kappen wel meer het voorzorgprincipe zou mogen gelden: ‘Bezint eer ge begint!’ Het artikel is ongetwijfeld nog wel op internet te vinden, voor wie nu geïnteresseerd raakt.

Toen ik het las, paste het precies in mijn waarneming op mijn fietsje, ook buiten de stad. Maar voor ik de stad al helemaal verlaten heb rijd ik bijvoorbeeld eerst nog langs de Hoornse Plas. Aldaar worden nu voor slechts het commerciële belang (althans de kortetermijnvisie ervan) van het nabije hotel massaal bomen gekapt en struiken verwijderd. Tot schrik van omwonenden en vooral van mensen die misschien wel van het plan gehoord hadden, maar zich hiervan nu pas een goede voorstelling kunnen maken. En bewonersparticipatie? Op z’n D66-tigsten, als het even niet uitkomt, dan maar niet.
    Of elders bijna uit de stad. Droevig oogt de aanpak van de Zuidelijke Ringweg. Er moet groen voor wijken. Natuurlijk. Maar zó rigide? Het lijkt wel of elke boom en struik die zich in de buurt ervan waagt zo snel mogelijk aan de kant moet. De hele wereld als aanrijdroute. Eerst alles plat, en die nieuwe boompjes zullen ook hier vanzelf wel weer eens komen. Maar wat is dat voor een aanpak …. Grootschalig geklungel?

De stad uit fiets ik dan bijvoorbeeld naar de Westerbroekstermadepolder. Prachtig fietspad door de natuur, heus niet zoveel op aan te merken. Maar zeker is wel dat aan de rand vroeger meer kleine boompjes en struiken stonden die een mooie rustplaats boden voor bepaalde vogels.
      Ik zag eens een fitis op een boom die er al niet meer staat. Daar vlakbij stond nog een jonge boom waar in een ander seizoen een klapekster op zat. Nu ook gekapt. Klapekster, geen kapekster!
      Nog iets verderop voerde ik eens een gesprek met een bekende die ik daar tegenkwam, terwijl achter haar rug in de struik de hele tijd een blauwborst duidelijk zichtbaar zat en wat heen en weer wipte. Die struik was kort erna ook verdwenen. Kennelijk moest op dit stuk bij de spoorbaan bijna alles wat maar omhoogstak worden geruimd.
    Het gaat hier niet om veel bomen, maar ze pasten er toch prima? Aan de rand van een groot heel open gebied. Iemand zei me een keer dat wellicht deze struiken en bomen hadden moeten wijken om roofvogels te weren, hun rustplaatsen weg te halen. Vreemd als dat zo zou zijn en gelukkig werkt dat ook niet zo. Buizerds, kiekenduiven, torenvalken, soms een slechtvalk en in de buurt tegenwoordig ook nog de zeearend: roofvogels genoeg hier en die horen er ook bij.
      Soms lijkt het alsof men gewoon zaag en takkenschaar wil gebruiken.

Elk specifiek voorbeeld heeft zijn eigen verhaal en vast wel goede argumenten. Daarom worden bomenbeschermers soms wel eens als zeurpieten gezien. Maar het totaal van boom en bos maakt wel een punt. Ook het oudere bos dat niet zomaar vervangbaar is. Dus moet men juist in een tijd waar ecologie en klimaat primaire aandachtspunten zijn en moeten zijn, dat gezeur dan maar even aanhoren. Om tot meer evenwichtige visies op beheer en onderhoud te komen. Groene groei in plaats van afbraak.
      Bij zo’n evenwicht hoort natuurlijk de open ruimte en het waterbeheer, maar net zo goed oud en nieuw bos, houtwallen en gevarieerd en bloemrijk akkerland. Als de boombeschermers nu oproepen: ‘Laat de bossen staan!’, raken ze een punt dat wél politiek de aandacht verdient. Mag het ietsje méér zijn?











Ampsen bij Lochem






Ik geef niet om rijm. Zelden
Ziet men twee gelijke bomen naast elkaar.

Fernando Pessoa


















donderdag 19 april 2018

Marx, wat blijft ….?


200 jaar geleden werd Karl Marx geboren. In Trier, op 5 mei 1818. Het geboortehuis staat in de Brückengasse 664, later omgedoopt tot Brückenstraße 10.
      Marx, enkele decennia geleden hoorde het lezen van zijn werk tot de min of meer verplichte leerstof van miljoenen, nu staat hij duidelijk minder in de belangstelling. Toch is hij niet vergeten, al weten steeds minder mensen wat hij eigenlijk heeft gezegd.

Laatste tijd krijg ik vaker dan voorheen de vraag wat de betekenis van Marx is voor nu, of soms nog wat dwingender, heeft zijn werk nog wel betekenis? Toen mijn vorige boek over Marx en Spinoza uitkwam waren er ook enkelen die zich eraan stoorden dat Spinoza in verband gebracht wordt met Marx. Misschien hadden die boze mensen niet al te lang geleden het socialisme en Marx achter zich gelaten, en dan …oeps … daar is hij toch weer.
      Er blijft kennelijk toch veel hangen, vaak niet duidelijk benoemd, maar Marx is na hij een jaar of achttien was nooit meer helemaal uit beeld geraakt. Tot vreugde en verdriet, afhankelijk waar je staat in het politieke spectrum.

En ja, die vraag, wat is Marx’ betekenis, na zijn dood, wat blijft er nu precies van over? Misschien wat flauw om dan naar de tientallen boeken en honderden artikelen van Marx te verwijzen. Kan het niet kort en krachtig in een paar woorden worden gezegd?
      Toch is het ook een vreemde vraag, alsof je in één korte bewering de hele betekenis van een filosofie en politieke visie moet samenvatten. Zo stel je toch ook geen vraag over Plato, Spinoza, Kant of Hegel? Deed je dat wel in één woord, zou je dan namens deze vier bekende denkers respectievelijk moeten zeggen: ‘Idee, Inzicht, Verlichting en Dynamiek’? Zo kort zegt dat niets, en dan zou je bij Marx kunnen noemen ‘Revolutie’, maar dat zeggen er wel meer.

Bij de begrafenis in 1883 heeft zijn vriend Friedrich Engels het werk van Marx bondig gekarakteriseerd. Volgens hem is Marx degene die als geen ander inzicht gaf in de macht die nodig is om grote sociale veranderingen door te voeren. Marx heeft, zo meent Engels dan, twee grote ontdekkingen gedaan. Eerst de historisch-materialistische analyse van de geschiedenis en de rol van de klassenstrijd daarin.
      En als tweede de meerwaardetheorie, zoals uitgewerkt in ‘Het kapitaal’. Marx legt daarin de logica, de structurele werking van de kapitalistische economie uit, althans in grote trekken. Helemaal klaar kwam hij er weliswaar nooit mee, maar met beide ontdekkingen heeft Marx wel een gedachtespoor geformuleerd waarop nog steeds economen en politici voortborduren, én de sociale wetenschappen, zoals de sociologie. Voortborduren, accepterend of juist heel kritisch.

Twee ontdekkingen. Maar Engels tekent nog een derde punt aan, dat hij van groot gewicht acht bij de beoordeling van Marx’ werk. Engels: ‘Marx was werkelijk een revolutionair, zoals hij zichzelf bestempelde. De strijd voor de bevrijding van de klasse van de loonarbeiders van de boeien van het moderne kapitalistische productiesysteem was zijn ware roeping. En nooit was er een actievere strijder als hij.’ Waarna hij wijst op het vele werk door Marx in de Internationale en daarbuiten, om de arbeiders van de hele wereld te verenigen.
      Marx zette zich dus praktisch in voor de noodzakelijke verandering, de sociale verbetering van de wereld. Het klinkt gewoon, maar door zijn inzet was hij zijn hele leven verbannen uit Duitsland. Men vond hem gevaarlijk, opruiend. En voor de bestaande ordening, de ongebreidelde macht van het kapitaal was dat inderdaad ook zo.

Bij Marx zul je geen kant-en-klaar idee vinden hoe een revolutie zich zal voltrekken of hoe een socialistische maatschappij of het communisme er precies uit zouden moeten zien. ‘Ik ben geen profeet’, zei hij dan. Ook een uitgewerkte staatstheorie schreef hij nooit. Het gaat hem om de maatschappelijke ontwikkeling beter te begrijpen. Om daarmee de macht te vergroten van de onderdrukten, met name de opkomende arbeidersklasse die vaak moest werken en wonen in erbarmelijke omstandigheden.

Marx’ werk is gebouwd op grondige filosofische reflecties, waar hij zich in zijn jeugd veel mee bezig hield en waarnaar hij later niet zo vaak verwijst, zonder overigens eerdere ideeën te verloochenen.
      Al met al zijn er vele teksten waarvan misschien niet eens het onderwerp zo opvallend is, maar het lezen ervan zeer de moeite waard door de talloze materiële en ideële verbanden die Marx beter dan wie ook in zijn tijd kon uitleggen. Die zijn veel veelzijdiger, interessanter en leerzamer dan het zoeken naar dat ene woord dat zijn betekenis helemaal zou moeten verklaren.

In Marx’ vroege werk lees je een enorme morele gedrevenheid. Hij verzet zich tegen het egoïsme dat de drijfveer is van het kapitalisme. En tegen de maatschappelijke vervreemding.
      Ja, de vervreemding: als Marx nu zou leven zou hij kunnen wijzen op de vervreemding door Facebook. Een door mensen bedachte uitvinding, die echter de mens zelf overheerst. Wel bedacht en in dank aanvaard, maar nu kan bijna niemand ermee stoppen. Voor je het weet worden mensen op sleeptouw genomen door iets wat ze eigenlijk niet willen. Zelf bedacht, maar niet de baas erover.

Marx spreekt ook over vrijheid. Hij analyseert de veranderende politieke verhoudingen met daarin de grote rol van de kapitalistische economie en de nieuwe vormen van techniek, die ongekende productiemogelijkheden scheppen. Hij legt daarmee in zijn filosofie en politieke analyses nadruk op de objectieve, materiële kant van een veranderingsproces waar de vrijheidsmogelijkheden mee samen blijken te hangen. Met als grote adder onder het gras dat deze potentiële groei van vrijheid vooralsnog een groeiende tegenstelling inhoudt, namelijk tussen kapitaal en arbeid, tussen uitbuiter en uitgebuit worden.
      De kans op vrijheid is objectief groter, het resultaat voorlopig nog een onopgeloste diepe maatschappelijke tegenspraak, daarmee een onvrijheid. De mogelijkheden zijn echter groot, onder één belangrijke voorwaarde: de arbeiders, de opkomende klasse moet zich – liefst internationaal – krachtig organiseren in vakbond en partij, in massabewegingen. Vereniging is een vorm van vrijheid en politieke kracht.

Marx wil de wereld veranderen. Niet alleen denken dat het beter kan, dat uitsluiting, uitbuiting en racisme slecht zijn, maar er daadwerkelijk voor zorgen dat het foute stelsel verdwijnt. Marx zag dat de wereld altijd verandert, maar wil in dit veranderingsproces de wereld verbeteren, dus de verandering resoluut in een socialistische richting sturen. En dan de door ‘ons’ zelf geschapen maatschappij ook zelf ter hand nemen. Dus de vervreemding opheffen.
      Als dat lukt zal blijken, zoals het oude strijdlied zingt: ‘Er is genoeg voor iedereen!’ Ook dat kun je lezen in ‘Het kapitaal’. Er wordt in het kapitalistische stelsel niet geproduceerd wat het meest nodig is, maar waar flink aan verdiend kan worden. Daar tegenover hoort een vereniging van actieve socialisten te ontstaan die dat systeem aanvecht.
      Het gaat Marx niet zozeer om een andere staat als doel, maar om de doelstelling van de opheffing van alle uitbuiting en onderdrukking te realiseren.

Is dit verouderd? Dat kun je niet volhouden bij de nog bestaande grote ongelijkheid tussen arm en rijk. Of denk aan de verdere gevolgen van de ongelijkheid, zoals de oorlogen die nog altijd gevoerd worden. Marx is geen tovenaar die precies weet hoe alles moet, maar kiest een politieke richting die hij in zijn theorie onderbouwt. Mensen die onder armoede en ongelijkheid lijden moeten zich verenigen, samen met ieder die solidair is.
    Tegelijk is de wereld heel complex, hoe kun je nog iets veranderen? Kijk dan naar Marx’ analyse van de werking het kapitalistische productiestelsel. Hij opent een systeem dat slechts blind leek voort te woekeren. Inzicht in plaats van passieve acceptatie.

Maak de rijkdom de rijkdom van alle mensen. Dat noemt men dan waarschijnlijk socialistisch, communistisch, anarchistisch of nog iets anders. Het is dan humaan en solidair, waarbij verschillende maatschappijmodellen en uiteenlopende persoonlijke keuzes mogelijk zijn.
      Die openheid laat Karl Marx in zijn werk zeker toe. Sterker nog, tijdens de Commune van Parijs, in 1871, stelt hij duidelijk dat het volk zijn eigen vormen van macht kan en moet kiezen en je dat niet vanuit een theorie of iets dergelijks moet willen voorschrijven.

Het gaat niet om één enkel woord dat de actualiteit van Marx kan bewijzen. Maar wel om de juiste woorden die helpen een grondslag te vinden voor de daad, de actieve strijd voor verbetering, gelijkwaardigheid en respect.
      Marx’ filosofie en politieke theorie is wat dat betreft nog gewoon bij de tijd. Bij deze tijd, ook na 200 jaar.







Bron van het citaat hierboven van Engels: Friedrich Engels, ‘Entwurf zur Grabrede für Karl Marx’, in Karl Marx, Friedrich Engels, Werke, deel 19, Berlin (DDR), versch. jrt., pp. 333-334.

Ik schreef twee inleidende boeken over Marx:
- Karl Marx, Bekend en onbekend, Dialectiek (eigen beheer), Groningen 2000.
Bestellen: zie website www.jasperschaaf.nl
- Marx, zó gelezen, Uitgeverij Damon, Budel 2005.
Bestellen: bij de boekhandel.


Het is de bedoeling later dit jaar een nieuw boek te publiceren. De voorlopige titel is:
- Actief Socialisme en Vrijheid (Pleidooi voor hechtere linkse samenwerking. Doorbreek de vanzelfsprekendheid)


















woensdag 11 april 2018

Groot Handelstheater (Rutte in de hoofdrol?)


‘Forum voor Azië’, een soort Davos in China. Met sneeuw? In ieder geval met een vrolijke theatermist. Van die wolken die op het podium aangezet worden vlak voor de voorstelling begint.
       Rutte speelt het spel met de groten op aarde, dit keer met Meester Xi. Mark in zijn joviale rol, zelfs bij crisis moeilijk van los te komen. Xi is de bedachtzame, zoals een meester hoort te zijn.
       Mark pleit voor een vrij en gelijk speelveld voor de handel, dus voor de handelsmannen die deze handel willen bedrijven. Xi pleit voor dialoog en openheid.
       Dus ze pleiten voor hetzelfde? Rutte mag van de Europese Unie grondwettelijk niet buiten de kapitalistische vrijhandel treden, dus ieder weet wat hij bedoelt. Xi kan heel openlijk zeggen wat de koers is van China, een staatskapitalisme, een socialisme met enkele vrijhandelstrekjes, of iets dergelijks, en voorlopig een goede bondgenoot van de Europese handel. En alles draait toch om het heden? Het hier en nu!
       Xi is het natuurlijk met Rutte eens. Het speelveld is ook gelijk. Het is het veld waarop ieder kan zeggen hoe hij bedoelt. En in het verschil toont zich nu eenmaal de vrijheid. En in dat ieder dat mag zeggen treedt dan weer de gelijkheid op.
       Rutte is het helemaal met Xi eens, openheid is precies wat hij ook bedoelt, zij het eigenlijk niet helemaal zó open dat je ook anders mag handelen dan zoals hij het zelf bedoelt. Dat is dan maar een klein verschil.
       Het is een ernstig en vrolijk theater tegelijk. Vriendelijk en vrolijk, met mogelijke misère flink op de achtergrond, die treedt vandaag niet op.
       Het is nog verstandig ook. Met een glimlach en gulle lach elkaar niet de koppen inslaan en verder heel goed weten dat de ander het inderdaad een beetje anders bedoelt. Daar is de ander de ander voor. En de vrijheid de vrijheid.
       Liberalisme is een gezicht van het kapitaal dat aardig aan slijtage onderhevig is en misschien nog slechts zijn tijd moet uitdienen. Maar toch, het is beter dan de reactie, het zure reactionaire denken en bijbehorend optreden van Trump en consorten. Zij willen niet eens de oude beschaving redden, hun spel dient alleen henzelf. Geef ons dan toch maar Rutte op bezoek bij de Chinezen. Het Groot Handelstheater zal nog wel een poosje duren.















woensdag 4 april 2018

Een heel realistisch idee: stop de wapenhandel


Hoe zou het zijn als er geen wapens gemaakt werden?
Hoe zou het zijn als er geen wapenhandel was?
Hoe zou het zijn als er geen wapens gebruikt werden?
Zou de toestand in Syrië zo uit de hand zijn gelopen?
Zouden criminelen nog zo makkelijk aan wapens kunnen komen?
Zou op de scholen in de VS nog geschoten worden?
Zou het verstand niet beter worden gebruikt, als er weinig of geen dreiging meer is?
Kan de Verenigde Naties dit alles niet afdwingen?

Helaas is het nog niet zover. Er zijn veel wapens, de productie ervan en de handel erin is een lucratieve aangelegenheid. Nederland doet er volop aan mee met zo’n 2% van de export van wapens wereldwijd. Twee procent? Klinkt weinig, voor zo’n klein land als Nederland is het echter heel veel. Inderdaad, 2% teveel. Volgens het regeerakkoord van de huidige regering wordt hier echter een belangrijk economisch belang mee gediend. Ten koste van mensenlevens dus? Er worden veel wapens daadwerkelijk gebruikt.

In het Beleidsplan 2018-2019 van Stop Wapenhandel, een actieve stichting die grondig onderzoek doet naar wapenhandel en er actie tegen voert, staat dat ze wel eens te horen krijgen ‘onrealistisch’ te zijn.

Toen ik dat las haakte er iets. Onrealistisch?
Is het onrealistisch de feiten te kennen?
Is het onrealistisch goed onderzoek te doen?
Is het onrealistisch anderen op de hoogte te stellen van feiten, wellicht onaangename waarheden?
Is het onrealistisch de lat, de doelstelling, hoog te leggen?
Is het onrealistisch vrede na te streven, terwijl er nog zo veel oorlog en geweld is?
Ja, het zou onrealistisch zijn als je zegt dat morgen alle doelen behaald zullen zijn, maar dat zegt toch niemand?

Het getuigt van vervreemding als je geen moeilijke doelen meer durft te stellen, terwijl de wereld snakt om vrede, wederzijds respect en een gewoon goed leven.
Het lijkt me nu juist een heel realistisch idee: stop de wapenproductie en de wapenhandel.
Ik steun daarom graag zo’n club die daarvoor strijdt. Het is niet makkelijk, een lange weg te gaan, maar wel realistisch.



Informatie, zie de website www.stopwapenhandel.org

Er zijn ook een nieuwsbrief, Facebookpagina enzovoort.