donderdag 19 oktober 2023

Stilzwijgend, luisteren


In een gezelschap of op een vergadering aan het woord komen. Het blijkt vaak moeilijker dan voor de hand lijkt te liggen. Waar komt al dat geredetwist toch vandaan? Is het onoplettendheid? Of juist het omgekeerde? Waarschijnlijk begint het ergens waar de macht meespeelt. Van kindsbeen af aan.
      Is discussie iets verkeerds? Beslist niet, maar toch lijkt het een feit dat eerst leren luisteren en dan pas praten de betere volgorde is. Maar dat vergt oefening, want dan moet je je mond houden. Terwijl – denk je – je alleen maar hoeft te zwijgen, een poosje bijvoorbeeld. Als je dat doet blijkt wat anders: luisteren oefenen is veel moeilijker dan gedacht, maar ook rijker. Je hoort in het luisteren veel waar je anders niet opgekomen was. Dat gaat vanzelf. Dat brengt ‘ons’ op de volgende stelling: Spreken is zilver, zwijgen is goud.’

Wat is dat nu, wordt er al geluisterd? Nou neen, de ouden wisten al: luister goed dan hoor je het vele, uitgesproken door mensen, maar ook door de hele natuur. Er valt veel te beluisteren. Stil luister! Stil blijven zitten terwijl een ander om zich heen toetert? Ja ook dat. Probeer het luisteren.
    Luisteren, het zilver. Lang luisteren, het goud. Laagje voor laagje aangebracht. Luister de onmacht en de armoede weg. In het dagelijkse leven en in het debat. Meer zwijgen om het beter te zeggen.

 ... want er zullen er momenten zijn waarop het zwijgen onderbroken moet worden.


STOP DE OORLOGEN !!






maandag 16 oktober 2023

Het conflict is niet onoplosbaar

 ‘Het conflict is niet onoplosbaar.’ Een gewaagd maar noodzakelijk uitgangspunt waarmee The Rights Forum actie voert, om de oorlog tussen Hamas en Israël te beëindigen. Het Forum stelt: ‘Het conflict is niet onoplosbaar. Mogelijkheden daarvoor zijn er. Maar het ontbreekt al jaren aan politieke wil om ze te benutten. Wij roepen regering en parlement op nu concrete stappen te zetten naar een politieke oplossing. Daarin moet het wegnemen van de oorzaken van het conflict en naleving van de internationale rechtsorde voorop staan. Dat betekent: respecteer het oorlogsrecht; burgers, hulpverleners en journalisten mogen nóóit doelwit zijn.’

Ik heb de petitie van The Rights Forum ondertekend. De oorlog moet direct stoppen, als begin van een langer en dieper vredesproces, waarin het land in twee staten verdeeld kan worden.
Goede woorden zijn heel schaars, stel de oplossing van het conflict centraal, kom op voor vrede en recht.

Zie verder de websites van The Rights Forum, PAX, en andere organisaties die staan voor vrede en recht.







zondag 1 oktober 2023

Onverdraaglijke vooruitgang


De Duitse filosoof Walter Benjamin (15juli 1892— 26 september 1940) heeft met de formulering van de titel van zijn boekje Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid uit 1936, de mensheid met een eeuwigdurende vraag opgezadeld. Uniek, maar de kritische lezer herkent in de formulering ervan – zoals deze dus – er een eeuwenoud filosofisch vraagstuk in. De formulering is knap en uitdagend, maar het gaat ook over iets voor de hand ligggends: de mens wil in zijn toekomst kijken, maar de kritische filosofie laat zien dat dit niet kan, althans niet zonder meer. Een waardeloos vraagstuk dus? Helemaal niet, het gaat om urgente kwesties, die steeds weer terug blijken te keren. Wel in steeds wisselende vormen.

De bekendste vorm hiervan is de vraag naar de waarheid of onwaarheid van religieuze uitspraken. Bestaat god of meer goden tegelijk of is het een antwoord van niets, hooguit van het ongerijmde? Sinds de opkomst van de kritische filosofie in verschillende gedaanten, van Spinoza, Kant Hegel, Marx en anderen, overheerst het idee dat de mens niet in staat is een betrouwbaar antwoord op dat soort grote vragen te geven. Sommige filosofen, denk aan Marx of Feuerbach, gaan een stap verder en vinden dat je onbeantwoorde theoretische vragen het beste maar kunt ‘bestrijden’, omdat deze ook een correct antwoord op praktische vragen bemoeilijken.

Maar verbod of niet, van achter de wel gegeven antwoorden, hoe gebrekkig vaak ook, floepen in allerlei situaties weer afgeleide vragen en mogelijke antwoorden tevoorschijn. En die blijken vaak een heel concrete, actuele en praktische betekenis te kunnen hebben. Immers, de mens is een creatief wezen en als hij bijvoorbeeld niet meer gelooft in een godheid die actief ingrijpt kun je precies even sterk geloven in onbekende krachten die dat wel doen. Daarmee blijkt dat eigenlijk alles wat misschien geloofd wordt, aangenomen kan worden en bruikbaar kan zijn in praktische situaties.

Dan is de filosofie niet zonder betekenis. Want je kunt lang nadenken over vrij nutteloze dingen, maar net zo goed of zelfs beter over nuttige dingen. Dan kom je bovendien terecht op vlak van de maatschappelijke betekenissen, zoals bijvoorbeeld oorlog en vrede, en zo op het vlak van bewapening in het algemeen. Het is weliswaar een hele sprong van religie naar maatschappelijk handelen, maar wel beschouwd bestaan die verbanden wél. Hoe vaak wordt een oorlog niet als heilig en onvermijdelijk opgediend?

Onverdraaglijke vooruitgang. Kun je vooruitgang tegenhouden? Misschien kun je bepaalde aspecten ervan goed tegenhouden, maar andere juist niet. En dat blijkt in de praktijk uiterst belangrijk. Je kunt namelijk doen wat in de wetenschap permanent gebeurt: vooraf afwegen wat kansrijke en wat  op termijn nog meer kansrijke mogelijkheden zijn. Dat is wat Benjamin (o.m.) doet in zijn korte boekje. Kort, maar scherp vraagt hij zich af welke wereld hebben we op termijn nog wanneer ‘alles’ reproduceerbaar. Reproductie? Gaat het om de kunst en de smaak? Ja zeker, maar het thema is veel breder, al was dat in Benjamins tijd nog niet zo zichtbaar als vandaag de dag.

In feite spelen vragen als die van de filosofie ten tijde van Benjamin ook vandaag nog, en ze zullen gesteld blijven worden. Want het gaat feitelijk om de vraag naar de toekomst. En wat je daarvan kunt kennen. Je kunt de vraag stellen over bewapening bijvoorbeeld. Dan blijken dergelijke vragen heel praktisch. Zo werd aan het eind van de Tweede Wereld Oorlog gespeculeerd of de ene partij of eerder de andere in het bezit zou zijn van een Superwapen. Alleen de speculatie al hoorde bij die oorlogsvoering en dreiging. En als we naar de geschiedenis kijken kun je ook in vroegere tijden dergelijke communicatie strijd aanwijzen. Communicatie van Haantje de Voorste. Vooruitgang, grote verandering kan men vaak slechts verdragen door zelf – als spiegelbeeld, als kopie? – ongeveer hetzelfde gaan doen. Of zeggen dat dit gaat gebeuren. Een kopie, is dat vaak geen negatieve energie? Maar die wordt daarmee niet minder als urgent benoemd. In dat opzicht toont de wereld zich als eenheid. Van productiviteit en herhaling. Bij beide zijn dwang en macht, negatieve acties vaak aan de orde.

Het gaat om de praktijk, ook al toont de filosofie zich in haar onzichtbare jasje. Veranderingen, vooruitgang, wetenschap in actie, ze vertonen zich lang niet altijd concreet, eerlijk, humaan. Daardoor zijn ze des te meer onverdraaglijk. Dat te beseffen kan een basis vormen zijn, om de kennisontwikkeling de betere plek te geven, die zij verdient. Dat is niet onder de grond, maar erboven, niet stiekem, maar in balans. De oorlogen van de laatste jaren en de groeiende geopolitieke dreiging, tonen aan dat de kant van de onverdraagzaamheid erbij hoort. Dat althans haar bestaan erkend wordt. En geanalyseerd en actief maar vreedzaam bestreden moet worden. Ze geven veel stof  tot denken. Denken, dát is inderdaad broodnodig.


 

 

 Walter Benjamin

Boek: Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid, 1936. Diverse uitgaven en vaak ook antiquarisch verkrijgbaar.



STOP DE OORLOG in OEKRAÏNE EN RUSLAND