dinsdag 16 mei 2017

Mozi en de taak van de overheid


Vervolg van: Confucius & co – Het oude China, de staat op orde?


Mozi en de taak van de overheid


– Zorg voor elkeen! – Mozi


De Chinese filosoof Mozi (479-381 v. Chr.) bepleit dat de politiek – vorst en staat – goed rekening houdt met de materiële belangen van het volk. Tevens spreekt hij zich uit tegen de verkwistende leefwijze van de adel. Zijn pleidooi vraagt om respect voor allen.
      Mozi vindt dat je in de politiek het denken en belang van de ander tot uitgangspunt moet nemen. Je zou kunnen zeggen dat hij onder vrijheid verstaat dat het een voorrecht is rekening met de anderen te mogen houden. Vrijheid als voorrecht uit te mogen gaan van anderen. Het primaat ligt dus niet bij jezelf of het eigenbelang.
      Mozi zegt: ‘Als men het land van anderen zou beschouwen als het eigen land, wie zou dan nog opstaan om het land van anderen aan te vallen?’ Dit is een mooie variant op de bekende ‘gulden regel’ van de ethiek. Zo kan de vrede worden bewaard.

Meester Mo of Mozi is de grondlegger van het mohisme, een stroming die in China minder aanwezig is gebleven dan confucianisme, taoïsme en boeddhisme, maar wel heeft doorgewerkt. Net als bij andere richtingen zijn de geschriften die aan Mozi worden toegeschreven waarschijnlijk ontstaan in verschillende perioden van het mohisme.
      Mozi wordt vaak gezien als opponent van het confucianisme. Hij pleit niet voor een sterke familieband als doel op zich, waardoor bijvoorbeeld ook heersers en ambtenaren hun eigen dynastieke lijn moeten verdedigen. Hij pleit voor ‘Werving van de besten’ om het land, de maatschappij en de orde van de Hemel te dienen.

Mozi’ s centrale principe is ‘Zorg voor elkeen.’ De ander en de totaliteit van de samenleving staan zo centraal.
      Soms wordt dit principe vrij collectivistisch verwoord, waardoor het misschien niet verbaast dat Mao Zedong eens zei dat Mozi ‘een heilige is met helderder inzichten dan Confucius.’
      Logisch volgt uit ‘Zorg voor elkeen’ de moeite die Mozi heeft met het verheerlijking van oorlogen en krijgskunst. Hij pleit tegen aanvalsoorlogen. Situaties die oorlogen rechtvaardigen lijken er ook te kunnen zijn, maar slechts wanneer de sociale ordening erom vraagt. Dit zijn dus uitzonderingen.

Mozi ziet de oorlog als verkwistend, egoïstisch, als een groot maatschappelijk drama. De oorlog is altijd weer een gebeurtenis met heel andere gevolgen dan heersers het volk eerst voorspiegelen.
      Mozi denkt hierover dialectisch. Winnaars worden uiteindelijk vaak verliezers. Bijvoorbeeld omdat oorlogen de overwinnaar heeft uitgeput en de families van de doden met hun verlies zitten. De uitgeputte staat valt vervolgens makkelijk ten prooi aan een andere machthebber.
      Ook psychologie speelt een rol: de winnaar is niet opgewassen tegen de verleidingen van het succes en zijn ijdelheid zal hem kwetsbaar maken, de kracht zal resulteren in zwakte.

Mozi is niet de enige die tegen de oorlog pleit. In het taoïsme en andere richtingen – zoals het boeddhisme – bestaan resolute pleidooien tegen de oorlog. Lao Zi zou gezegd hebben dat de ware vorst niet heerst ‘op basis van wapens.’
      Dat laat onverlet dat Mozi’s stellige verweer tegen de agressieve oorlog opmerkelijk is. Het is een beschavingsoffensief in een tijd van decadentie, waarin al dan niet onder de juiste titel een ‘confucianisme’ werd ingezet om dat verval te verhullen of zelfs te verdedigen.
      Mozi’s idee van ‘Werving van de besten’, een pleidooi eigenlijk voor meritocratie, doet modern aan. Hetzelfde geldt voor zijn sociale ‘Zorg voor elkeen’, het pleidooi tegen aanvalsoorlogen en zijn algemene inzet voor soberheid. Parallellen bestaan in allerlei vormen in verschillende culturen en in het Westen bij filosofen als Immanuel Kant en Karl Marx.




Gebruikte bronnen worden vermeld in de derde blog in deze korte serie over Chinese staatsfilosofie, ‘Taoïsme en Nietskunner










vrijdag 12 mei 2017

Confucius & co – Het oude China, de staat op orde?



Het kan geen kwaad bij de actuele complexe staatsdiscussies een keer naar het verleden te kijken. Bijvoorbeeld naar het oude China, waar gedachten de boventoon voerden die nog altijd in de huidige Chinese staatspolitiek een rol spelen. Zijn deze ook nuttig bij ons?
    Hierover drie blogs. De tweede is voor een groot deel een herhaling van een eerdere blog, maar past in dit rijtje. In de derde blog worden gebruikte bronnen vermeld.



Politiek in het oude China – Confucianisme en het debat over Zout en IJzer


– Een volk, dat verdwaald is in een doolhof van reglementen, kan niet vermijden ze te overtreden: …’ –

Confucianistische geleerden over De kunst van het regeren


Confucius (551- 479 v.Chr.) is waarschijnlijk de bekendste naam uit de Chinese filosofie. Zijn invloed strekt ver, tot aan de dag van vandaag. Hij verwijst graag naar oudere geschriften. Op dezelfde manier worden zijn gedachten en uitspraken dan weer door latere filosofen als Zhuang Zi (ca. 300 v. Chr.) en confucianisten als Mencius (371-289 v. Chr.) en Xunzi (ca. 298-238 v. Chr.) weergegeven. Vaak weer in een net andere context, met een ander accent of een andere afloop.
      Soms is het onzeker wat nu precies van hemzelf is of van wie wel een bepaalde tekst afkomstig is. Dat neemt niet weg dat er zo wel het beeld ontstaat van de wijze filosoof en staatsman. ‘Beleidsadviseur’ zou men hem tegenwoordig wellicht noemen. Confucius hecht aan verstandig en eerlijk optreden. Hij kijkt behalve naar de gevolgen van het handelen, ook naar de intenties van mensen. Soms kan iemand hoog gewaardeerd worden om zijn trouw, bijvoorbeeld aan goede gewoonten en gebruiken. Maar misschien is hij dat alleen maar uit eigenbelang en wil hij zich mooier voordoen dan hij is.

Bij allerlei kwesties bekijkt Confucius het handelen van mensen en hun gedachten, zoals in de rol van heerser en van de staat. Dat doet hij vaak vanuit een onverwacht perspectief. Natuurlijk zijn er patronen. Maar al zijn de deugd, de harmonie, het eerlijke en goede leven uitgangspunten, toch zijn vaste principes en patronen niet altijd voorhanden of zijn ze niet helder herkenbaar.
      Daarom wijkt Confucius’ advies vaak af van wat voor de hand lijkt te liggen, omdat hij breder en verder kijkt. Populair maakte hem dat niet altijd. Hoewel hij ook als minister heeft gewerkt en daarmee aanzien verwierf, was hij een groot deel van zijn leven op stap, zwervend, reagerend op gebeurtenissen. Intussen onderwees hij zo rondreizend zijn leerlingen.

De politieke context van China in de tijd van Confucius komt in de geschiedenis naar voren als een vat vol intriges, achterdocht, jaloezie, wraak en misleiding. De harmonie is zoek. Geweld en doodslag, het liquideren van politieke rivalen, het gebeurt allemaal aan de hoven van de Chinese staten. Confucius’ principe is dan niet simpelweg dat dit alles verkeerd is, zijn keuze voor heersers of bij intriges is niet altijd een pleidooi voor eerlijkheid, maar soms eerder voor stabiliteit om daarmee vrede te bereiken.

Confucius wordt dikwijls geschetst als de man die de oude rituele gewoonten en vormen wil herstellen en handhaven. Dit is echter beslist geen doel op zich. Eerder gaat het hem om de diepere zoektocht hoe goede verhoudingen te vinden, geschikt voor desbetreffende tijd. Het behelst geen eenvoudige oproep van ‘terug naar vroeger’.
      Bij vergelijkingen van taoïsten als de latere Zhuang Zi en Lao Zi (ca. 300 v. Chr.) met hun filosofie waarin kosmische principes worden geformuleerd als uitgangspunt, tegenover Confucius’ meer praktisch uitgangspunt van een natuurlijke harmonie zonder een uitgesproken overkoepelende visie, denkt men algauw aan de verschillen tussen deze filosofen. Daarmee moet je uitkijken. Er bestaan duidelijk vergelijkbare posities, wat niet uitsluit dat de consequenties van een verschillend accent groot kunnen zijn.

De filosofie van de goede levenshouding is praktisch van aard. Het is een ethiek, waarin principes, dus richtlijnen nodig zijn om de samenleving praktisch en leefbaar te houden. Dit blijkt complexer dan het lijkt. Bijvoorbeeld lijkt gemeenschapszin een eenvoudig uitgangspunt, maar Confucius ziet in dat die moeilijk bereikbaar is, omdat mensen veel antisociale eigenschappen hebben, zoals egoïsme en mooipraterij. Werkelijke gemeenschapszin bestaat pas als dergelijke moeilijkheden worden begrepen of ingecalculeerd, dus overtroffen worden.
      Het gaat dan niet om eenvoudige uitgangspunten zonder meer, wel om de kunst om die terug te vinden binnen het grillige complexe bestaan dat vol egoïsme is. Niet een klakkeloos volgen is het principe, eerder de erkenning van de riten en beproefde gebruiken. Maar daarvan bewust afwijken kan soms heel verstandig zijn, zolang dit maar geen doel wordt of slechts op een uiterlijke gril neerkomt.
      Confucius: ‘Een edele is inschikkelijk zonder een slaafse navolger te zijn. De kleine man is een slaafse navolger zonder inschikkelijk te zijn.’ Bedoeld wordt de houding die men aanneemt en dit slaat niet alleen op kleine alledaagse situaties, net zo goed op grote belangen en staatszaken.

Deze Chinese filosofie kijkt naar grotere verbanden, de relaties tussen de natuurlijke en de maatschappelijke orde, waarin de dagelijkse omgang en politiek, landbouw en handel zijn inbegrepen. Rituelen drukken die verbanden uit. Ze zijn praktisch en dus geen doel op zich, een houding en middel om daadwerkelijk een goed evenwichtig leven te bewerkstelligen.
    In Confucius’ visie moet de staat in dienst van het volk staan en is deze beslist geen privébezit van de vorst. De latere Mozi (479-381 v. Chr.) is hierin misschien stelliger, maar het welbevinden van volk, vorst en staat staan steeds in één lijn, dat is een rode draad van het Chinese denken. Het bereiken van welbevinden is een doel van de filosofie. Wederzijdsheid blijkt dan een belangrijk sociaal en ethisch principe. Zo mag de vorst belasting heffen op geproduceerde producten, maar de bevolking niet uitbuiten.

Ongeveer 500 v. Chr. speelt een discussie over het heffen van grondbelasting. Het gaat om een belasting bovenop de bestaande heffingen, die gebaseerd zijn op productieve arbeid of handel. Confucius pleit tegen de extra belasting. Want deze komt neer op uitbuiting en is daarmee een handelen dat de orde verstoort.
      Immers, een dergelijke maatregel roept agressie op en brengt zo de verhoudingen in onbalans. Confucius wijst in die zin op de riten, de gebruiken, niet om het oude, maar om de balans en wederkerigheid te bewaren. Dat heeft praktische consequenties, bijvoorbeeld: ‘Een edele betracht matigheid bij het opleggen van een belasting.’ De wederkerigheid en interactie zoals die bestaat in de kosmos en die weerspiegeld wordt in de dialectiek van Yang en Yin, moet in het alledaagse leven worden uitgedrukt. Niet slechts als vorm, vooral als concrete praktijk. Vormen en concreet handelen moeten elkaar weerspiegelen.

Onbalans roept agressie en ongeluk op. Ook in het taoïsme is dit een centraal punt. Lao Zi geeft nadrukkelijke aanwijzingen hoe er moet worden geregeerd. De kenner van de Chinese filosofie Karel van der Leeuw wees erop dat de vorst volgens Lao Zi zo min mogelijk direct moet ingrijpen in het leven van zijn onderdanen. Lao Zi verwoordt dit treffend: ‘Van de beste heerser weten de onderdanen alleen dat hij er is, …’
      Gebrek aan wederzijdsheid, dus aan de goede balans, kan worden verhuld door uiterlijk vertoon. Echt vertrouwen is dan moeilijk bereikbaar, terwijl dat de basis voor een goede samenleving is. Confucius’ leerling Zi Kong vroeg aan de meester: ‘Wat is de kunst van het regeren?’ Confucius zei: ‘De essentiële zaken zijn voldoende voedsel, voldoende troepen en het vertrouwen van het volk.’ Zi Kong zei: ‘Stel dat u gedwongen wordt één van deze drie zaken op te geven, welke zou u het eerst laten schieten?’ Confucius zei: ‘De troepen.’ Zi Kong vroeg opnieuw: ‘Als u gedwongen wordt één van de twee overgebleven zaken op te geven, welke zou dat zijn?’ Confucius zei: ‘Voedsel, want van oudsher is de dood het lot van de mens geweest, maar een volk zonder vertrouwen kan niet overleven.’

Over de vraag naar de betekenis van vertrouwen is een interessant en uitvoerig politiek debat vastgelegd uit het vroege China. In 81 v. Chr. botsen in een fel dispuut twee opvattingen, twee groepen met een uitgesproken politieke mening. Dit wordt ‘Het debat over Zout en IJzer’ genoemd. Het betreft het staatsmonopolie op Zout en IJzer. Of nog sterker, eigenlijk gaat het over het staatsmonopolie op gedrag en regels. Dit debat is daadwerkelijk gevoerd en daarna op schrift gesteld door Huan K’uan, een confucianist uit de eerste eeuw v. Chr.
      Het land kent op dat moment ernstige problemen. In het genoemde debat komen heel specifieke vragen over werk, landbouw, oorlog en vrede, en regulering versus ‘vrij laten’ aan de orde. Het betreft meer dan een theoretisch debat. In de jaren daarvoor is de Chinese Muur gebouwd en zijn nomadenvolkeren aangevallen. De staat wordt zo beschermd, maar dit gaat ten koste van de welvaart, zoals door de verminderde opbrengsten van de landbouw.
      Aan het hof zijn nu zestig geleerden, filosofen uitgenodigd, allen aanhangers van de leer van Confucius. Zij gaan in debat met de ‘Groot-Secretaris’, een belangrijk gezagsdrager onder de keizer, die op het standpunt van het legisme staat. Dat legisme ofwel de Wettenschool is ca. 350 v. Chr. ontstaan. Deze topambtenaar stelt dat de ontwikkeling van de maatschappij steeds nieuwe wetten en gewoonten vereist. Zo ontstaat een dispuut waarin het confucianisme discussieert met het legisme. De keizer zit erbij maar wordt geacht niet aan het debat deel te nemen. Dat is ook niet nodig. De wijzen enerzijds en de Groot-Secretaris anderzijds gaan fel in debat. Eerst zakelijk met veel argumenten, later ook met verbaal smijtwerk en modder, maar ook dan komen soms nog nieuwe ter zake doende argumenten naar voren.

In dit eigenlijk nog altijd actuele debat gaat het over de diepere noodzaak van vertrouwen – het standpunt van de filosofen – versus het pleidooi voor uiterlijke macht, heldere regels en een nodige staatsregulering. Het gaat ook om welzijn versus een sterke defensie. Door de oorlogen wordt wel het land vergroot en de veiligheid gewaarborgd, maar is er meer armoede ontstaan. De wijzen pleiten voor een soort geweldloze weerbaarheid en gaan daarmee uit van de kracht van het goede van de mens, de deugd. De Groot-Secretaris vindt hen maar naïef, want een sterke staat moet goed georganiseerd en met een sterk leger weerbaar zijn. Dat kost wat, maar daar krijgt het land en zijn bevolking veel voor terug. Ofwel, de kunst van het regeren is in het geding: wat is het juiste beleid?

De wijzen stellen de vraag naar de goede samenleving aan de orde. Daarin moet volgens hen de deugd centraal staan. Wanneer die bestaat, ontstaat er welvaart en innerlijke kracht. Ook materieel hebben zij belangrijke argumenten, zoals het feit dat de landbouw noodzakelijk is en de boeren dus op hun land in vrede moeten kunnen werken en niet als soldaat worden opgetrommeld.
      De regeerder onder de keizer wil daarentegen eerst de voornaamste risico’s ondervangen, dan pas wordt de deugd mogelijk. Er zijn buitenlandse bedreigingen en lokaal egoïsme van mensen, ook van bestuurders op verschillende posities.
      De wijzen brengen hier tegenin: dan moet je het dáár over hebben. De wetten hebben geen enkele zin als ze toch worden genegeerd door het eigenbelang van zich verrijkende, corrupte ministers.

Na de nodige slijtage aan argumenten en in het veld gevoerde krachttermen, blijven van beide kanten een aantal sterke argumenten overeind. Beide partijen vinden de andere naïef. De wijzen vinden dat een staat met strenge regels en stevig gezag de innerlijke moraal en de deugd negeert, en bovendien de welvaart door landbouw en vreedzame handel ondermijnt. Door de vele machtsuitingen boet de deugd aan gezag in. Mensen volgen regels, maar dan niet meer vanuit eigen motivatie. Bovendien verrijken veel gezagsdragers zichzelf, worden er alleen zelf beter van. De regels helpen dus niet en werken juist corruptie in de hand, het omgekeerde van wat wordt beoogd.
      De Groot-Secretaris vindt van zijn kant de filosofen even naïef. Met hun verhaal over de deugd gaan zij uit van het goede in de mens. Terwijl zij met hun wijsheid kunnen weten dat juist eigenbelang en egoïsme bepalend zijn. Als de staat geen duidelijke regels stelt, zal er echt niet zomaar een harmonieuze samenleving bestaan.

Grote Muur versus Goede Houding, de deugd. En let op: in beide waren de Chinezen juist ook vaardig en goed, wanneer er een balans was. Het eigenbelang wordt verdedigd en juist binnen de ontwikkelde Chinese cultuur ontstaan diepgaande visies over deugd, harmonie, de kosmos en een passende houding en motivatie. De groep confucianisten wil juist de uiterlijke schijn, de praatjesmakerij bestrijden.
      Ofwel: macht versus functionaliteit. Wat is het doel van de staat? Harmonie en geluk. De politieke weg erheen is echter niet eenvoudig. Het legisme van de Groot-Secretaris pleit voor regels en waar nodig kastijding. Waar nodig? Daar zijn de filosofen het wel mee eens, maar zij zeggen: ‘De wetten mogen slechts dienen om slechte neigingen te corrigeren bij hen, die op de verkeerde weg zijn geraakt. Ze vormen geen regeerprincipe.’
      Dit uitgangspunt, vindt de Groot-Secretaris naïef, onjuist. Een ‘corrupt volk kun je niet regeren met stelregels die afgestemd zijn op een ideale samenleving.’
      Lossen regels en regulering echter alles op? De filosofen: ‘Een volk, dat verdwaald is in een doolhof van reglementen, kan niet vermijden ze te overtreden: de goede soeverein zal dan ook, in de behoefte zijn volk niet van de wijs te brengen, de wet lichtend maken als zon en maan en breed en overzichtelijk als de hoofdweg.’

Zo blijkt er in 81 v. Chr. al een debat over realisme en utopisme te bestaan. Ondanks het scherpe verschil in inzicht zijn er overeenkomsten. Zowel de confucianisten als de Groot-Secretaris gaan uit van de noodzaak van een eenheid van moraal en deugd, en een goede regering. Zo gezien lijkt vooral een kip-ei-kwestie te spelen. De filosofen: eerst de moraal, voorkomen is beter dan genezen. De heerser in de persoon van de Groot-Secretaris: eerst goed en effectief regeren, dan maak je betere moraal mogelijk.
      Dus kip of ei? Misschien is het iets te snel nu een dialectische oplossing van deze vraag te opperen of een concreet begin te poneren die een positieve spiraal met de wisselwerking van beide invalshoeken aanzwengelt. Maar als we dat helemaal achterwege laten doen we Confucius onrecht. Want juist hij keek bij dat soort dilemma’s verder en breder: beide uitgangspunten verstandig hanteren en de wisselwerkingen ertussen blijven zien. Van geen van beide uitgangspunten mag men een overtrokken irreële werkwijze propageren.

In Yantie lun, het boek dat de genoemde dispuut beschrijft, lijken weliswaar de confucianisten met hun wijze argumenten aan het langste eind te trekken, toch laten ook zij grotendeels de vraag liggen hoe de deugd en het vertrouwen concreet kunnen worden ingezet om de moraliteit en de weerbaarheid te versterken. Dat blijft meer een beargumenteerde aanzet, maar in de hier beschreven formuleringen niet sterk genoeg om de Groot-Secretaris te overtuigen.
    Er spelen uiteenlopende principiële punten mee: de afspiegeling van de kosmos in de macht van de staat, de goede vorst, het dienen van het volk en het aandeel in belastingen dat een goede staat nodig heeft om zijn functies goed uit te kunnen voeren.
      Daarnaast wordt het spanningsveld getoond van de noodzaak van regulering om egoïsme te beteugelen versus de redelijke balans, de vrijheid, het vertrouwen, de innerlijke en wederzijdse krachten die de samenleving als geheel harmonieus zouden moeten maken.




Gebruikte bronnen worden (nog) vermeld in de derde blog in deze korte serie over Chinese staatsfilosofie, ‘Taoïsme en Nietskunner
















zondag 7 mei 2017

Kleinkunst uit zee






Oester, Mossel, kunst. Dicht bij huis ligt de kunst voor het oprapen. Op het strand. Zoals overal kan de natuur prachtige vormen aannemen. Zo ook de schelpen. Nou ja, kunst. Onder kunst verstaat men meestal een menselijk product. Esthetisch gezien wordt het er niet zo anders van.
      Schelpen, veel mensen vinden ze mooi en kopen zelfs schelpen. Nog meer mensen zien er niets in, of beter, ze zien ze nauwelijks en zeker al die vormvariaties niet.
    De Oester, Ostrea edulis. De Mossel, Mytilus edulis. Sommige mensen kijken naar exotische, tropische schelpen. Wel eens goed naar de Nederlandse gekeken? Ons nationaal erfgoed bevat fraaie schelpen, mooie soorten en heel mooie exemplaren daarvan.

Hier dus een Mossel en een Oester. Beide heel gangbaar en makkelijk te vinden aan de kust. Zeker op de wadden. Mooie kleuren, mooie vormen. Zie het slot van de Oester, op zich al fraai.
      Dat slot is de verbinding met de tweede klep. Op de Oester zie je ook een soort komma-teken. Dat is het spierindruksel, waarmee het dier vastzit aan de schelp. Er zijn ook schelpen die lijken op een Oester, zoals het Paardenzadel (Anomia ephippium), maar die heeft drie ronde spierindruksels. De Oester is dus onder meer te herkennen aan het komma-teken, kenmerk van de soort, dat in dit geval ook nog eens de schelp verfraait.

De Mossel kent een wereldwijde verspreiding. Wel zijn er meerdere soorten, waarvan er minstens één nieuwe lijkt op te rukken naar de Noordzee. Dat is wellicht mede te danken – of te wijten – aan de opwarming van het klimaat.
    De Oester leeft van Noorwegen tot in de Zwarte Zee. Nederlandse Oesterkwekers hebben zo’n vijftig jaar geleden de Japanse Oester (Crassostrea gigas) uitgezet. Deze is na 1995 enorm toegenomen. Deze migrant verdringt de ‘gewone’ Oester. Een soort vluchtelingenprobleem dus. Maar let op, ook de Japanse Oester vind je op het strand als ware kunstwerken met spectaculaire vormen. Dat is dan weer mooi.

Wat we hier zien zijn fraaie schelpen. Deze Oester is plat, de tweede helft zal boller geweest zijn. De Mossel is blauwer dan je vaak ziet, maar die streepstructuur hoort echt bij de Mossel.
    Kleinkunst uit zee, prachtig en het kost niets. Ze zijn echter net zo goed onbetaalbaar, als rijkdom van de zee en als lekkernij voor de liefhebber.







 










Over de schelpdieren die momenteel leven in de Noordzee bestaat een prachtig compleet overzicht, het boek: R. de Bruyne, S. van Leeuwen, A. Gmelig Meyling en R. Daan (red.), Schelpdieren van het Nederlandse Noordzeegebied, Ecologische atlas van de mariene weekdieren (Mollusca), Tirion Natuur Utrecht & Stichting Anemoon Lisse, 2013, ISBN 9789052108216










donderdag 4 mei 2017

Een verkeerd advies (waarop nog stemmen in Frankrijk?)


De Franse verkiezingen tonen in het groot het dilemma dat zo vaak op kleinere schaal bestaat. Je moet kiezen uit twee partijen, mensen of visies die beide beslist je eigen keuze niet zijn. In dit geval: voor cryptisch fascisme of het kapitaal?
    Voor de rust gevonden wordt om er zelf uit te komen overspoelen de adviezen de massa. Doe dit of dat! De neiging af te haken zal er niet minder om worden.

Dan heb je ook nog de linkse intellectuelen. Volgens de Volkskrant (19 april) zou Alain Badiou hebben opgeroepen thuis te blijven: ‘Gaan stemmen versterkt slechts het systeem.’ Hij zal méér gezegd hebben, of dit helemaal betrouwbaar is weet ik niet, maar het past bij een visie die steeds doorklinkt bij ideologen als Antonio Negri, Slavoj Žižek en Badiou.
      Hun theorie lijkt uitgemond te zijn in een visie die alleen nog maar ‘het totaal andere’ accepteert. Geen socialisme, geen hervormingen, maar een volledig schoon en afgestoft communisme, dat niet zozeer uit hardnekkige strijd maar uit een lichtend revolutionair moment ontstaat. Een soort totale breuk, een authentiek event, een globalisme waarin alle schellen van de ogen vallen.
      Zo’n flits van bevrijding. Mooi, maar heel ver weg. De afstandelijkheid heeft hier de plaats ingenomen van de vaak zo veeleisende en soms vervelende strijd in het dagelijks leven, waarin om elke kleine verbetering moet worden geknokt.
      Met oproepen tot niets komt niemand een stap verder, laat staan het socialisme. Zolang intellectuelen zich met de politiek bemoeien dienen ze ook een richting te beargumenteren en dat lijkt in de Franse filosofie vaak vergeten, juist doordat zij het woord ‘revolutie’ zo heeft verabsoluteerd.

Maar zo’n breuk, is dat nu niet heel marxistisch? Niet als je die al helemaal ziet, terwijl die nog niet bestaat. De Franse ideologen zien de breuk of splitsing al ontstaan, vanaf een soort idealistische helikopterview van het kapitalistisch globalisme.
      Marx wil ook een breuk of sprong, maar hij ziet dit anders. De omwenteling moet zich historisch ontwikkelen en bevochten worden. Je kunt niet zomaar stellen dat die er al vrijwel is. Doe je dat wel dan overschat je het ideologische aspect en dat is precies waar het boek De Duitse ideologie van Karl Marx en Friedrich Engels zo kritisch over is.

Natuurlijk bevat de huidige technologie en de strijd van de sociale, ecologische, culturele verzetsbewegingen tal van mogelijkheden en aanzetten tot grote verandering, maar dat het kapitalistisch systeem daarmee al wankelt en iets beters al in beeld is, kan daarmee niet worden geconcludeerd. En als je dát overweegt is een uitspraak die stelt dat stemmen ‘het systeem’ versterkt abstract en irreëel.
      Daartegenover staat de dagelijkse strijd, die ongetwijfeld weer versterkt moet worden, en waarin het grotere socialistische perspectief maar al te vaak wordt vergeten. Maar dat laatste is totaal onnodig.

Hoeveel nadelen er ook aan mogen zitten: als ik nu Frans burger was, zou ik openlijk kiezen voor wat nu het meeste telt. Wat het zwaarste is moet het zwaarste wegen. Dat is de situatie van nu, die de enige basis kan zijn voor een betere toekomst. Vanuit het niets ontstaat immers niets.
    Wat is dan wel reëel en het zwaarst wegend? Duidelijk primair is momenteel de strijd tegen alles wat riekt naar fascisme, racisme en uitsluiting. Ik zou daarom zonder aarzelen op Emmanuel Macron stemmen.

Stemmen op ‘iets anders’ – zoals nu op een (neo)liberaal – kan voelen als een slap compromis of als een verraad aan principes. Maar dan begint het pas echt! Leg je je neer bij dat compromis omdat je erop gestemd hebt, of zoek je naar méér, naar verandering, naar omslag, naar aangrijpingspunten om vanuit het bestaande tot iets beters te komen? Als je je op niets baseert verdwijnen deze aangrijpingspunten. En juist dat is de positie van de nihilistische politiek die tussen het bestaande en het ‘totaal andere’ niets weet te denken. De afstandelijkheid is dan te groot geworden, een vlucht in abstractie.
      Daartegenover hoef je geen enkel compromis als de laatste mening en daad te beschouwen en kan niemand je het recht ontnemen veel verder vooruit te willen.

‘Niet weglopen’ vraagt om organisatie. Op je eentje kun je wel wat, maar samen kun je meer. Politieke organisatie kan veel vormen aannemen, maar samenwerken op hoofdzaken biedt meer. Daarop moet een sociale politiek tegen uitbuiting en uitsluiting, en voor ecologie en het klimaat zich baseren.
      De vorm van de actie, dus de wegen die jij en anderen kiezen kunnen verschillen. Dat is alleen maar goed mits de samenhang, de solidariteit ook wordt gezocht. Dat is ook organisatie, en zeker één die je de vrijheid geeft meer van je eigen idealen te bereiken.




















dinsdag 2 mei 2017

1 mei 2017 Amsterdam


Gisteravond weer thuis na de 1 mei-demonstratie van de FNV te Amsterdam. Strijdbare actie, veel deelnemers, minstens 7000, diverse organisaties, kortom, 1 mei is in beeld. Op 1 mei presenteren de vakbeweging, linkse groepen, partijen, bewegingen en progressieve mensen zich. ‘Terug van weggeweest’ kun je niet zeggen, dat zou overdreven zijn, maar dat er werk aan de winkel is, is duidelijk. Ook dat mensen daadwerkelijk in actie willen komen voor werk en respect, dus voor menswaardigheid.
    Werk aan de winkel? Pas waren de agressieve pogingen van kapitalisten om Nederlandse bedrijven als AkzoNobel en Unilever te bemachtigen in het nieuws. Een deskundige beursanalist merkte toen op dat in de strijd tussen kapitaal en arbeid, het kapitaal momenteel aan de winnende hand is.
    Ja, ‘momenteel’, het is moeilijk te ontkennen. Maar is dat ‘einde verhaal’? Klassenstrijd, de politieke strijd tussen vele maatschappelijke vormen van goed en kwaad, is zeker aan de orde. Het is prima helder te onderkennen dat vakbeweging en links in het defensief zijn, als dat zo is. Feiten zijn feiten. Maar evenzeer moeten feiten worden onderkend die aantonen dat de strijd nog lang niet gestreden is.
    De vakbeweging hervindt zich. Dat was duidelijk op 1 mei, gisteren in Amsterdam. Een voorbode voor meer, zonder te hoeven ontkennen dat daadwerkelijke vereniging, solidariteit moeilijk is in een tijd van economische, technologische en digitale versplintering en tegen elkaar uitgespeelde belangen.
    1 mei Amsterdam laat zien dat moeilijkheden niet uit de weg gegaan worden. Actie en strijd, zodat het kapitaal niet eeuwig aan de winnende hand zal blijven. Oude vormen en gedachten? Er zijn veel nieuwe gedachten, waarin alle goede van de oude kunnen worden bewaard. Die ‘oude’ gedachten draaien immers om menswaardigheid.

Dan zal 1 mei Amsterdam wel in het nieuws zijn, zul je denken. 1 mei, net thuisgekomen, Nieuwsuur voor tv, dé Nederlandse opiniemaker van het nieuws.
      Ongekleurd? Nieuwsuur meldt dat overal ter wereld de 1e mei is gevierd. De selectie toont beelden van Parijs, Moskou, Caracas. Deze laat echter maar een fractie zien van de 1e mei in Parijs, Moskou en Caracas.
      En Amsterdam …? 1 mei Amsterdam wordt niet eens genoemd. Kennelijk is voor Nieuwsuur het kapitaal niet alleen aan de winnende hand, maar is de strijd in Nederland al gestreden. Een selectieve waarheid. Daarom hieronder toch maar een paar impressies van de strijdbare feestelijke dag, op 1 mei in Amsterdam.











1 mei 2017 Amsterdam