zondag 22 april 2012

Speling van de natuur


Was deze uitdrukking er al voor de evolutietheorie? De natuur die zelf speelt, ordent en grapjes uithaalt? Gisteren bij Lochem in mijn lievelingsbos Ampsen rondgebanjerd en vogels gekeken. Met wat geduld van mijn kant lieten de goudvink, geelgors, groene specht en wat andere types zich wel weer zien. Op veel plaatsen de zang van de zwartkop en hij kwam soms ook even beneden kijken.




Het grapje van de natuur zag ik al op de heenweg, in Lochem aan het begin van de Noorderbleek. Daar wipte een ekstergekleurde vogel, die beslist geen ekster was. Alsof hij was gebleekt. Het was weliswaar de dag van de val van Kabinet Rutte, maar Wilders was het niet.




Het lijkt me gewoon een merel, een mannetje. Internet laat zien dat hij vaker voorkomt en in Lochem heeft hij geloof ik al in de krant gestaan. Een zeldzaamheid is dit vast wel een beetje. Hoeveel zwarten staan hier wel niet tegenover? Blijkt weer eens dat we de natuur moeten laten spelen, dan komen de verrassingen vanzelf.


PS – Deze bonte merel moest natuurlijk eerst even. De aangekondigde blog over Heertjes visie over Marx volgt binnenkort.



vrijdag 13 april 2012

Marx in De Groene

Ingezonden brieven, ik stuur ze niet vaak. Wel op 2 april naar De Groene Amsterdammer. Onderwerp: een artikel over Marx en zijn visie in Das Kapital. De redactie meldde dat ze de brief zouden proberen te plaatsen. Gezien het thema wist ik dat de kans bestond dat Arnold Heertje als kenner van dit boek zou reageren. En inderdaad, zijn brief stond er in, de mijne niet. Daar ben ik niet te negatief over. Heertje is iemand die het graag heeft over Marx’ werk, wat ik waardeer. Bovendien heb ik nu de gelegenheid op zijn punt in te gaan. Het artikel in De Groene is trouwens een mooi verhaal over de totstandkoming van de nieuwe Gesamtausgabe van de werken van Marx en Engels.

Mijn brief gaat in op het mijns inziens te grote verschil dat het artikel maakt tussen Marx en Engels. Ook staat erin dat Marx niet deterministisch wilde denken met betrekking tot de eventuele ondergang van het kapitalisme. Naar mijn mening moet dit anders worden gesteld. Ook Heertje gaat op dit punt in. Hieronder mijn brief. In een volgende weblog ga ik dieper in op Heertjes’ visie.





Marx

Mooi dat Aart Brouwer in De Groene Amsterdammer van 29 maart de noeste arbeid en de voorgeschiedenis beschrijft van de uitgave van de volledige werken van Karl Marx en Friedrich Engels, de Marx-Engels-Gesamtausgabe (MEGA2). Het artikel maakt echter enkele tegenstellingen groter dan ze zijn. Aan deze kritische MEGA werd al ruim voor de val van De Muur in 1989 gewerkt, niet pas erna. De genoemde gerenommeerde Akademie Verlag was tot dat moment gewoon een DDR-uitgeverij, met o.m. een gedegen uitgave van de werken van Ludwig Feuerbach.
      Hoe Friedrich Engels in zijn redactie van de latere delen van Das Kapital  ‘de plank flink missloeg’, maakt het artikel niet duidelijk. Feit is dat Marx zichzelf beschouwde als strenge wetenschapper die inderdaad zocht naar determinanten van het einde van de kapitalistische economie. Zowel deel één als deel drie van Das Kapital laat zien dat dergelijke determinanten wel te vinden zijn, maar een volledig historisch determinisme uitgesloten is. Waar Marx tendensen bespeurt die verval veroorzaken, wijst hij ook op tegentendensen die deze weer teniet doen. Marx en Engels corrigeren zichzelf regelmatig. Begrijpelijk, omdat historische feiten onvoorspelbaar zijn, wat iets anders is dan dat je er niets over zou kunnen zeggen.
      Engels zou onterecht Marx’ leer getransformeerd hebben tot Weltanschauung. Eerder is het naar mijn mening zo dat in zowel vroegere als latere werken van beiden wereldbeschouwelijke aspecten duidelijk aanwezig zijn, een materialisme dat dynamischer en ‘geestrijker’ is dan dat wat vaak voor materialisme wordt versleten. Friedrich Engels droeg in de Anti-Dühring uit 1878 bij aan dit beeld, door zijn globale overzicht van beider opvattingen. Dit boek leidde tot een zekere canonisering van Marx’ werk, maar had het voordeel dat tijdgenoten eindelijk over zo’n overzicht konden beschikken. Immers, werken als Die deutsche Ideologie waren niet gepubliceerd, een totaaloverzicht ontbrak. Het is Engels’ boek, maar hij schreef het om Marx ruimte te geven verder aan Das Kapital te werken. Marx stemde ermee in en schreef er zelfs een hoofdstuk van. Engels schortte voor dit boek zijn studie naar de dialectiek van de natuurwetenschappen op, een activiteit die ervan getuigt dat niet alleen Marx, maar beiden zich verdiepten in de wetenschappen van hun tijd.
      ‘Marx was geen marxist’, schrijft De Groene. Toen men een potje van zijn ideeën maakte, zei hij dat over zichzelf. Nederland kent momenteel nauwelijks een Marx-debat. Hopelijk blijft het niet bij anekdotes, maar wordt de nieuwe MEGA echt gelezen.




zondag 8 april 2012

Bosanemoon

De witte wolk bosanemonen zal over een week weer verdwijnen. De mooie bloemen worden al wat rafelig. Natuur aan huis, midden in de stad. De winter is bij ons voorbij als de bosanemonen gaan bloeien. Ooit drie plantjes de grond in, nu staan er honderden in tuin. In de regenperiode toen Woltersum beroemd werd door bijna onder water te lopen, stonden de nog ondergrondse anemonen in een diepe plas. Ze blijken er uitstekend tegen te kunnen en ook tegen de vorst erna. Elk jaar staan er weer meer.

Vroege hommels zijn er ook, ze waarderen zo’n tuin. Een kleine bijdrage aan 2012, het jaar van de bij. Het eerste helmkruid komt al weer op. Een plant met kleine bloempjes. Niet onopvallend voor de hommels, die komen er in de zomer massaal op af. Maar eerst nog een paar dagen genieten van de bosanemonen.



zondag 1 april 2012

Het individu als sociaal wezen

Bij de start in februari 2011 met deze weblog heb ik enkele drijfveren genoemd. Eén ervan is aandacht te vestigen op mijn boeken. De opzet van zo’n vier keer per maand een blog over filosofie, politiek en natuur blijft dezelfde. Nieuw is dat ik soms zal attenderen op één van mijn boeken, en een enkele keer ook een wat langer artikel zal plaatsen.

Boeken in soorten. Na mijn promotie in 1993 op een theoretisch onderwerp uit de dialectische filosofie had ik zin over een meer direct actueel maatschappelijk onderwerp te schrijven. Dat resulteerde in 1996 in 'De toekomst van het individu als sociaal wezen'. Soms kijk ik nog eens terug op wat nog lezenswaardig is en wat ik nu anders zou doen. Dit boek is achteraf gezien iets te encyclopedisch. Er komen veel voorbeelden aan bod. Een aantal feiten zijn echter nog steeds aan de orde. Leuk terug te lezen dat er in 1995 al 50 miljoen internetgebruikers zijn (p. 104). Toen veel, maar weinig vergeleken met nu. Dat die massaliteit niet alleen maar voordelen heeft, geldt nog steeds.

Voor de kern van het boek sta ik zeker nog in. Toenemend individualisme vraagt om een visie op de persoonlijkheidsontwikkeling. Want beide zijn beslist niet hetzelfde. Een individu kan vervreemd zijn en paradoxaal een individualistisch kuddediergedrag vertonen.

Persoonlijkheid vraagt om zelfreflectie. Vanuit een aantal maatschappelijke uitgangspunten pleit ik daarom aan het eind van dit boek voor een sterke ethiek. Het hoofdstuk daarover heet ‘Een ethische tegenbeweging als beweging van het sociale.’ Zowel het idee als de praktische vragen er omheen zijn nog actueel.
De gevraagde tegenbeweging bestaat. Ethiek wordt inderdaad gemiddeld sterker dan toen als belangrijk beschouwd, ook als reflectie op urgente maatschappelijke vragen. Wel zien we hier een vat vol tegenstrijdigheden. Zo wordt in het hoger onderwijs vaak gezegd dat ethiek belangrijk is, maar zijn er opleidingen waar deze tegelijk wordt gereduceerd tot protocollen en regels, haaks op wat ethiek is.

Je weet nooit precies wat er met je boek gebeurt. Voor dit boek heb ik jarenlang een bedrag gekregen vanuit het kopieerrecht. Een deel van het boek werd al die tijd op een universiteit of hogeschool gebruikt. Nooit heb ik me verdiept in wie dit deed en wat de concrete discussies waren.
Voor die nieuwsgierigheid is het nu te laat. Het boek zelf kan echter nog wel worden gelezen. En er bestaat geen bezwaar tegen dat iemand een hedendaags vervolg schrijft.




Alle boeken: zie www.jasperschaaf.nl
De oudere boeken verkoop ik vaak voor een zacht prijsje. Vraag er gerust naar.
.