‘De complexe verstrengeling van oorzaak-gevolg relaties leidt ertoe dat iedere ingreep in het systeem op vele aspecten invloed heeft.’ (1)
Eigenlijk overbodig te zeggen. De prioriteit is het hoogste wat men nastreeft, het woord zegt het al. Je kunt prioriteiten of voorkeuren gaan ordenen, maar het woord prioriteit dwingt af te zeggen wat eerst komt, wat het laatst komt, wat het belangrijkste is en wat niet.
Zinvol, nuttig, belangrijk, het belangrijkste, het gaat om de top van de rangorde. De prioriteit is een maatgevende uitspraak.
Tal van woordentrucs kunnen afleiden van het maken van een echte rangorde, gebruik dan ook de term prioriteit niet.
In zekere zin valt in de ecologie de prioriteitsbepaling weg, want daarin gaat het om de samenhang der dingen, waarin elk stukje een beetje van het geheel bepaalt. Elk stukje deelt dan in de prioriteit als het gaat om het bestaan van alles.
‘De complexe verstrengeling van oorzaak-gevolg relaties leidt ertoe dat iedere ingreep in het systeem op vele aspecten invloed heeft. (…) Een ecosysteem kan eigenlijk gezien worden als één grote complexe machine. Als er aan één wieltje wordt gedraaid verschuift in principe alles’ (1) Zo is – volgens dit citaat – de wereld één dynamiek, waarin het leven ontstaan is en in haar vormverandering steeds opnieuw ontstaat.
Als het leven er eenmaal is, streeft het naar voortbestaan. Aristoteles en Spinoza wezen hier al op, Darwin, Wallace en hun tijdgenoten legden de principes en mechanismen bloot van al die draaiende wieltjes, dat gaf een enorme impuls aan de biologische wetenschap die nog altijd volop in ontwikkeling is en tal van nieuwe ontdekkingen doet.
Helaas betreffen die ontdekkingen ook in hoge mate de kwetsbaarheid en het verval van het ecosysteem. Tal van soorten sterven uit. Dat is nooit anders geweest en op zich geen probleem als er weer soorten ontstaan en deze ontwikkelingen in balans zijn. Maar dat is het momenteel nu juist niet.
Er is door de klimaatverandering en aantasting van de biodiversiteit zelfs sprake van een mogelijk uitsterven van de helft van alle soorten op aarde aan het eind van deze eeuw. (1) De helft, dat betreft duizenden soorten. Ja, je leest het goed: de helft.
Dat gebeurt door toedoen van de mens, door de opwarming, het vernietigen van biotopen en arealen, vervuiling enzovoort. En van de andere kant benaderd gaat het hier tegelijk ook om ingrijpende effecten vanuit die aangetaste natuur op de mens. Diverse schrijvers wijzen momenteel bij de coronacrisis op de destructieve houtkap van het tropisch regenwoud. Dat wijkt voor landbouw, waarmee – samen met andere nadelen van deze ontbossing – ook het risico van infectieziekten groeit. (2)
De balans is zoek en raakt nog verder weg, waarbij – onder andere door evolutie – nieuwe, ongekende levensvormen ontstaan. Deze kunnen bedreigend zijn, terwijl juist levensvormen die bescherming boden onder druk staan en mogelijk verdwijnen.
Daarmee is de mens, de mensheid in het geding als bestaand wezen, inclusief zijn ontwikkelde levens- en cultuurvormen. Het is daarom een algemene zaak hier massaal verzet tegen te plegen, want alle mensen en heel de wereld zijn in het geding.
Dat zegt iets over prioriteiten en de uiterste prioriteit. De sociale vragen naar leven en werk, die op hun beurt een basis zijn voor het ontstaan van verantwoordelijkheid voor de leefomgeving, zijn afhankelijk van het bestaande leven in zijn veelvormigheid, dus inclusief een grote biodiversiteit. Culturele en morele diversiteit en biodiversiteit grijpen op elkaar in.
Deze complexe verstrengeling moet blijven bestaan en kans krijgen zich steeds verder te ontwikkelen.
Het is basaal, en daarom altijd prioriteit. Over prioriteiten wordt vandaag de dag flink nagedacht. Veel mensen willen hierover praten, het is nu immers allemaal zo onzeker?
Wat wordt de postcorona tijd? Wat brengt ze, en vooral welke politieke en economische keuzes moeten worden gemaakt nu de crisis en de bestrijding ervan zo groot en diep is? Zowat iedereen denkt erover na en praat erover, want ieder heeft ermee te maken. En dat komt algauw neer op het bedenken van allerlei prioriteitstellingen, waarbij belangen sterk en langdurig kunnen botsen, ook politiek. Botsen, door de impact van de crisis, maar ook door een egoïstisch korte termijn eigenbelang.
Met het risico van het recht van de sterkste, zoals bij crises veel te vaak gebruikelijk was. Recht en macht uitgeoefend door het grote kapitaal in al zijn vormen. Dat laatste niet te verwarren met de gewone ondernemer die onderneemt en in veel gevallen maatschappelijk sociaal denkt en goed is voor zijn personeel. Die verdient zo nodig onder passende voorwaarden in of na de crisissituatie steun. Dan valt mogelijk een privébelang goed samen met een maatschappelijk belang. Dat is heel wat anders dan de rol van speculanten die aan de crisis verdienen. ‘Verdienen’ in de zin van ongepast profiteren.
Het zijn bij crises vaak de sterken, de rijken, het kapitaal dat snoept, subsidies en belastingvoordelen binnensleept en overmatig profiteert. Dikwijls met allerlei drogredenen erbij, waarmee ze op tv de talkshows helpen vullen.
Al gauw tekent zich weer eens een strijdtafereel van de ongelijkheid af, tussen rijk en minder rijk of tussen louter eigenbelang versus sociale en solidaire standpunten. Bijvoorbeeld wanneer het om beleidsprioriteiten of verdeling van subsidies (etc.) gaat.
De rijkaard kan best een beetje sociaal zijn, maar een groot deel ervan kiest maar al te vaak in de eerste plaats voor een vermeend eigenbelang. De kansloze daarentegen moet ook zijn plek veroveren, maar kan dat niet alleen, hij is afhankelijk van de maatschappelijke structuur, de politieke standpunten en de kracht van de vakbeweging. Het risico bestaat dat (mondiaal) vele armen zullen sterven, omdat er geen werk voor ze is, geen zorg voor ze bestaat, en dat zij politiek niet als prioriteit gezien worden. Helaas is dit nog de praktijk van alledag.
Ook dat is basaal, het betreft het concrete leven van de mens in het hier en nu, én het leven in zijn algemeenheid.
Corona. De corona omhelst ons. Zonder menselijke ingrepen zou ze er niet zijn. Een ‘wake-up call’? De wekker loopt af. Hoe vaak druk je die weer in en draai je je om? Wégkijken, daar komt dat op neer.
De beide invalshoeken die in het geding zijn, de klimatologische of biologische, en de concrete sociale werkelijkheid, blijken verschillende zijden van dezelfde medaille te zijn. De ecologische, sociale en economische situaties vragen om een gedeelde prioriteit. De miljarden die beschikbaar komen moeten omgezet worden in concrete doelen en projecten. Dat de zorg en de hele publieke sector versterkt moeten worden zullen mensen momenteel vanzelfsprekend vinden, en dat personen en bedrijven die maatschappelijk ertoe doen gesteund moeten worden ook wel, maar wil dit echt toekomstgericht zijn, dan is een ‘paraplu’ erboven nodig: een zeer doortastend, goed toegerust en veelvormig klimaat- en ecologisch beleid. Verdere klimaatverslechtering en vernietiging van de biodiversiteit ondermijnt de basis van een goed en normaal leven van de wereldbevolking.
Het kan niet zo zijn de economie als het eerste te zien, en vervolgens los ervan weer eens naar de natuur met al haar problemen te kijken. Eerder moeten alle maatregelen ook aan het ecologisch beleid getoetst worden om zo spoedig mogelijk krachtige win-win situaties te bereiken. Voor voldoende middelen moeten bovendien het grote kapitaal en overmatige vermogens aangesproken worden.
Wanneer keuzes niet eenzijdig, maar juist sociaal, solidair en creatief zijn kan de uitwerking van de huidige coronacrisis veel nieuws, én tal van nieuwe inzichten opleveren. Het is met betrekking tot het economisch beleid en milieubeleid dan geen kwestie van én-én, maar alles in samenhang zien en navenant handelen. Niets meer toelaten dat het milieu bederft, en wél veel ruimte geven aan initiatieven die sociaal en ecologisch sterk zijn.
Dit – de vorige zin – is dan een criterium dat voor de verlichte liberaal tot en met de radicale anarchist, en alle socialisten, ecologische activisten en vakbonden daar tussenin, een politieke maatstaf kan betekenen. Een maatstaf voor acceptatie of verwerping, en voor actie vóór of tegen. Waarmee ze samen kunnen optrekken. Dat zou een positieve kracht betekenen, voor de korte en zelfs voor een heel lange termijn.
Draaien aan wieltjes. De mens kan niet anders. Het vergt veel bewustwording. Een sociale bestaansbasis is niet alleen een mensenrecht, maar ook een noodzakelijk deel van een verantwoorde mondiale ecologische politiek.
De leefbare wereld voor ieder mens, voor dieren en ander leven, en de emancipatie van iedere persoon is de hoogste prioriteit der dingen.
Bronnen. Bij mijn blogs schrijf ik veel uit het hoofd, en worden soms één of enkele citaten verwerkt uit een boek of artikel dat ik in dezelfde periode las en die bij het onderwerp informatief of inspirerend kunnen zijn. Bij deze blog zijn (beknopt) gebruikt:
– (1) Marten Scheffer, Jan Cuppen, Vijver, sloot en plas, KNNV Uitgeverij, Zeist 2017. Citaat en verwijzing, pp. 29 en 6. Het gebruikte citaat is van algemene strekking. Deze veldgids voor het zoetwaterleven biedt veel meer en beschrijft een geweldige hoeveelheid soorten, die te vinden is in de Nederlandse plassen, sloten en poelen. Dat zijn de concrete feiten van de biodiversiteit, dicht bij huis. Deze gids is een aanrader.
– (2) Sanne Bloemink, Corona, Van reservoir naar gastheer naar mens, ‘Het is niet de schuld van de vleermuis’, Artikel in De Groene Amsterdammer, 9 april 2020, pag. 20-23.
Deze blogs over Filosofie, Politiek en Natuur worden ongenummerd gepubliceerd, sinds 2011. Dit is de 500ste.
dinsdag 14 april 2020
woensdag 8 april 2020
Vluchtelingen in de knel
Deze blog is beslist niet spectaculair of origineel. Een uitgekauwd onderwerp, zullen velen wellicht denken. Ik wil alleen maar zeggen dat midden in de coronacrisis het onderwerp ‘vluchtelingen’ óók centraal in de belangstelling moet staan, en vraagt om resoluut handelen en solidariteit. Zeker ook vanuit de politiek. Er wordt te veel wég gekeken.
Terwijl binnenkort weer op alle mogelijke manieren de schrikbarende concentratiekampen en uitmoorden van de joden door het Duitse fascisme in de Tweede Wereldoorlog herdacht worden, leven veel vluchtelingen, veel mensen, veel families in situaties die vergelijkbaar zijn.
Vergelijkbaar? Mag je deze situaties van verschrikking wel met elkaar vergelijken? Je mag ze niet op één hoop gooien, en al helemaal niet vanuit een vergelijking ellende en onderdrukking relativeren, maar je kunt omstandigheden waarin mensen leven en sterven, en dat leven zelf, wél vergelijken. Zeker als alle informatie hierover openbaar en bekend is.
Als ik kijk naar het kamp Moria op Lesbos, naar Idlib, naar Gaza, waar de bewoners vluchteling in eigen land zijn, en naar andere landen, dan moet toch helder zijn dat middenin de coronacrisis juist mensen geholpen, gered en zorg moeten krijgen. Dat overheden en de EU zich extra moeten inspannen vluchtelingen naar een land te brengen waar ze veilig zijn, zorg krijgen en weer naar de toekomst moeten kunnen kijken.
Je kunt hier veel invullen, doe dat maar, wacht niet op nog een keer uitleg over hetzelfde. Over dat wat glashelder behoort te zijn.
Gelukkig zijn er acties, al zijn ze met te weinig en te weinig vanuit overheden. De politiek kijkt te veel weg, onder meer uit angst voor het rechtse populisme. Maar er valt hier niets te relativeren. Initiatieven die helpen verdienen steun.
Die acties, welke zijn dat dan? Deze blog is een appèl, iedereen kan dit invullen. Ik geef hieronder enkele organisaties en internetlinks. Gelukkig zijn er meer. Uiteraard is dit slechts een keuze uit de vormen van solidariteit, waar andere keuzes en accenten mogelijk zijn.
Momenteel gaan er veel stemmen op die zeggen dat na de coronacrisis de wereld zal (moeten) veranderen. Jawel, maar hoed je ervoor hier te lichtzinnig over te denken. De kans bestaat dat sommigen alleen naar het eigen hachje, zoals naar de eigen economische belangen (enzovoort) willen kijken. Stel daar als prioriteit tegenover: los het op, los het echt op, geen eenzijdige keuzes!
Er kan meer gebeuren dan nu gebeurt, als de politieke wil er zou zijn. Solidariteit bestaat echter alleen als universeel beginsel, hoe zeer dat ook samenhangt met lokale initiatieven. Eigen belangen dienen is op zich niet verkeerd, maar dat wordt het wel als ze die van anderen onnodig schaden en er geweigerd wordt te kijken naar het grotere geheel. En dat gebeurt dus ook wanneer weg worden gekeken van het vluchtelingenvraagstuk.
Een echte verandering moet de problemen die bestaan en die groot zijn helpen aanpakken. Nu en morgen: laat de vluchtelingen niet in de kou staan. Help waar het incidenteel kan, verander waar het structureel moet.
Vluchtelingen uit de knel. Een wereld zonder zoveel vluchtelingen, zelfs helemaal zonder vluchtelingen, dat moet het doel zijn. Dat komt niet vanzelf dichterbij, dat vraagt aandacht, politieke moed en actie. In alle tijden, dus ook in deze tijd, hoe complex het ook is.
Enkele initiatieven, directe hulp en achtergrondinformatie:
Stichting Vluchteling:
https://www.vluchteling.nl/nieuws/2020/4/coronaprojectenwereldwijd
Artsen zonder grenzen
https://www.artsenzondergrenzen.nl/
The Rights Forum
https://rightsforum.org/
Stichting Groningen-Jabalya
https://www.groningen-jabalya.com/
maandag 6 april 2020
Pronte grutto’s in het weiland
Grutto’s zijn alweer ongeveer een maand terug in Nederland, in Groningen wat later dan in het westen van het land, geloof ik. Maar ze zijn er. ‘Heb je ze al gezien?’, werd me enkele keren gevraagd. Jawel, en ze wilden op de foto ook.
Over de grutto is veel te doen. Terecht. Alarm is hier geen overdreven reactie. De grutto’s hebben het moeilijk. Moeilijk goede foerageer- en broedplekken, vochtige weilanden en dergelijke te vinden, plekken waar ze ook nog predatoren van het lijf kunnen houden.
Die liggen overal op de loer. De vos in het land en de kat op de boerderij een eindje verderop. Ja, de kat verstoort de biodiversiteit. De kat moet in quarantaine.
Grutto’s komen er vaak wel kabaal makend aanvliegen, in een soort stuiterende snelle vlucht, maar de kuikens die groot groeien en wegvliegen zijn met veel te weinig.
Zo stelt SOVON dat er om de Nederlandse populatie op hetzelfde peil te houden in 2019 13.000 jongen nodig waren, die opgroeiden tot ‘vliegvlug’, het waren er feitelijk ongeveer 9000, dus 4000 te weinig. Tel dat door over enkele jaren en ieder snapt het drama dat zich onder de grutto’s afspeelt.
De grutto, de vogel die een paar jaar geleden uitgeroepen werd als Nederlandse ‘Nationale Vogel’. Lijstjes en prijsjes brengen nog geen geluk.
Dat hoeft niet te belemmeren de fraaie vogels te tonen als ze op de foto willen. Met een beetje geluk en rust lukt dat. Hieronder zie je een paartje dat wel op de foto wilde, ten westen van de stad, Groningen.
Aan dit paartje zal het niet liggen. Het loopt er pront bij.
Cijfers SOVON zie:
https://www.sovon.nl/sites/default/files/doc/rap_2020-03_jonge_gekleurringde-gruttos-2019-2.pdf
donderdag 2 april 2020
Boris Johnson, Albert Camus en José Saramago
‘Om niet een van hen te zijn die zwijgen, om te getuigen ten gunste van deze slachtoffers van de pest, om tenminste een herinnering achter te laten aan het onrecht en het geweld dat hen werd aangedaan en om eenvoudig te vertellen wat men in plagen leert, namelijk dat er meer bewonderenswaardige dingen in de mens zijn dan verachtelijke.’
Albert Camus, De pest
Drie mannen, hebben ze iets gemeen? ’t Is maar hoe je het bekijkt, en de coronacrisis bewijst dat veel dingen van nóg meer kanten bekeken kunnen worden. Wat staat er niet op z’n kop? De sociale strijd? Nou, die toch ook wel, of anders wel de economie.
Opeens krijgt recent onderzoek de aandacht waaruit blijkt dat de arbeid die als het zwaarst ervaren wordt en waarop het meest bezuinigd is, precies dat werk betreft waar in deze crisis iedereen van afhankelijk is en de werkers opeens lof toegezwaaid krijgen. Dat dit zo is , is niet zo opmerkelijk, de volle aandacht wel. Opmerkelijk en toch zo logisch, zo basaal.
Oja, dit rijtje, ze passen er alle drie in. Zij hebben ze met de corona te maken. Johnson ‘heeft het’. Hoogwaardigheidsbekleders zijn net zo kwetsbaar als iedereen. Het virus is een democraat, iedereen moet en doet mee.
En de twee schrijvers schreven over de epidemie, zoals over de democratische, politieke implicaties. Dat hebben er nog betrekkelijk weinig gedaan, voor zover ik weet. De literatuur biedt genoeg over rampen en oorlogen, maar boeken over epidemieën? Dat zijn er nog maar een stuk of wat. Dat zal binnenkort wel anders worden.
Dat het virus heel de maatschappij, de zorg, de economie, de verhoudingen van arm en rijk, van oost-west-noord-zuid, het kleine en grote niveau van ellende, bezorgdheid en compassie blootlegt, is zo duidelijk als wat.
Wordt de wereld daarna weer zoals die was? Na de kredietcrisis van 2008 hebben heel wat schrijvers, journalisten, politici, economen en psychologen achteraf gezegd dat dát ‘een momentum’ was voor grote maatschappelijke veranderingen, en dat dát gemist is, een gemiste kans. Het volgende momentum zou beter voorbereid moeten worden om tot veranderingen te kunnen leiden?
Het volgende momentum? Alsjeblieft, hier is het, wie heeft zich voorbereid? Waarop precies?
Inmiddels kan iedereen dit weten, het ‘momentum’ is nu vooral nog een leegte die van tal van kanten ingevuld gaat worden, en zo een nieuw gedifferentieerd strijdtafereel oplevert. Dat voelt of weet ieder die een beetje nadenkt. Al verschillen de woorden die gezegd worden.
Maatschappelijk rechts is er als de wiedeweerga bij de meest ernstige risico’s te kanaliseren. Nou, ja, dat is het enige niet, dat is te negatief, er bestaan veel betrokkenheid en hulpacties met een enorme inzet, met daarachter dan de oplaaiende discussie over het gevaar van economische crisis. En zie de idiote Nederlandse weigering om in Europa financieel bij te dragen aan de armere landen nu het erom spant. Per saldo bestaat een ingewikkelde mix van echte solidariteit en een inzet het maatschappelijk systeem en de eigen belangen zonder al te veel kleerscheuren uit de crisis te redden.
De lering die getrokken wordt uit de crisis kan heel verschillende kanten opgaan, ook al is er eerst een flinke unanimiteit over de noodmaatregelen. Gaat Nederland socialer worden nu blijkt dat dit nodig is? Meer solidair, lokaal en internationaal?
Er is echte bezorgdheid over de maatschappelijke gevolgen, maar er bestaat ook egoïsme, inhaligheid in plaats van de bereidheid te delen. Daar tegenover vormen zich in kracht toenemende progressieve geluiden, bereidheid te leren, klimaat-bewust, sociaal tot en met socialistisch. De roep om actie klinkt. Voor wat precies is echter vaak minder duidelijk, het blijft nogal algemeen.
Daar hoort bij niet alleen naar het nu van ‘het momentum’ te kijken maar ook naar het verleden, de geschiedenis. In Nederland en Europa is dat een geschiedenis van versplintering van de macht. Leren we daarvan?
Vaag klinkt nog de echo van de roep in de media om progressieve eenheid, een pleidooi van een paar weken geleden. Dat was echter slechts een roep om linkse parlementaire eenheid. Die kan nuttig zijn, maar beklijft niet als het slechts om incidenten of een verkiezingsprogramma gaat. Bijna vergeten alweer.
Wat dat betreft kan er politiek wel ‘een momentum’ bestaan, maar wees er zuinig op, smeedt de eenheid aan de basis, en van de basis naar de top, visa versa. Respecteer allerlei standpunten zolang de sociale verbetering, de lokale en internationale solidariteit, de zorg op korte én lange termijn, de sociale macht die het grote kapitaal aan banden legt en de klimaatacties de expliciete centrale punten zijn.
Laat argument en actie hand in hand gaan. Breng meningen en massa bij elkaar. Verenig je. Vergroot niet de verschillen uit, maar de overeenkomsten. Wat lang duurt en klein begint is niet per se slecht.
Dit was toch een rijtje van drie? Met als eerste de ‘democratie’ van het virus dat alles en iedereen raakt en staatslieden velt. En hoe zit het met Albert Camus en José Saramago? Zij zijn twee van de schaarse schrijvers die over ‘de epidemie’ schreven. Zij laten in hun verhaal zien dat de epidemie het sociale aspect diep raakt. Ook de fasering van de solidariteit die onder druk staat wanneer de epidemie lang duurt. Dan zie je de bewonderenswaardige dingen in de mens en zijn verachtelijke kanten. Niet verkeerd dit nogmaals te lezen in crisistijd.
Camus schreef ‘De Pest’, het verhaal van de epidemie die alle lagen van de bevolking raakt, ook de notabelen. De epidemie roept allerlei vragen over identiteit en betrokkenheid op, het ego en het sociale, de groep en de persoon, het leven en de dood.
Saramago schreef ‘De stad der blinden’, het verhaal van een epidemie waarin iedereen in de stad blind wordt, uitgezonderd één persoon, die als een spiegel laat zien wat voor sociale processen hier ontstaan, de menselijkheid die niet vanzelf lijkt te spreken.
Zowel bij Camus als Saramago klinkt de sociale kritiek. Bij Camus lijkt de pest op het fascisme, een alles doortrekkend negatief scenario. Bij Saramago wordt het doorgeslagen, blinde consumentisme en individualisme getoond, en treden er politici op die ‘een momentum’ gebruiken irreële stokpaardjes te berijden. De twee auteurs tonen de belangrijke en onvermijdelijke rol van de staatsmacht bij epidemieën. Die rol kan sociaal zijn maar ook dictatoriaal.
Deze boeken zijn aan te bevelen wanneer je nu toch binnen moet zitten. Bij beide kritische schrijvers speelt het sociale engagement. Inderdaad moet er veel gebeuren, betrek de mensen bij het veranderingsproces en bedenk dat je inderdaad de coronacrisis van veel kanten kunt bekijken en er veel van kan leren. Nog lange tijd zal dat het geval zijn. Argument en actie hand in hand, een voorwaarde! Een momentum van de lange duur.
Slaat de verwoeste natuur terug? Dan wel met behulp van de mens die niet wilde weten wat die deed en heel wat waarschuwingen in de wind sloeg.
Abonneren op:
Posts (Atom)