zaterdag 29 juni 2019

Franz Kafka over identiteit en uitsluiting


Wanneer veel discussie bestaat over identiteit is dat vaak geen goed teken. Want identiteit, verheven tot een soort vast gegeven, speelt mee als het gaat om uitsluitingsprocessen. Dan lijkt geen echte rationele legitimering meer nodig van de uitsluiting en kan een poging daartoe al beangstigend zijn.

Identiteit aan de orde? Daar wordt het dus meestal niet prettiger van. Zo’n honderd jaar geleden, in een vertelling – nog geen bladzijde lang – schreef Franz Kafka (1883-1924) over ‘De Gemeenschap’.
    De vertelling gaat over vijf vrienden die samenleven in een huis en daarin geen zesde persoon toelaten, moreel niet en feitelijk niet. Klinkt dit echt als honderd jaar oud?

‘Sindsdien leven we samen en het zou een vredig leven zijn als zich er niet steeds een zesde mee zou bemoeien. Hij doet ons niets, maar hij is ons tot last, dat is erg genoeg; waarom dringt hij zich op, waar hij niet gewenst is? We kennen hem niet en willen hem niet in ons midden opnemen.’
‘…, breedvoerige uitleg zou al bijna opname in onze kring betekenen, we leggen liever niets uit en nemen hem niet op.’

Niets uit te leggen dus, maar het helpt toch niet: ‘Ook al pruilt hij nog zo met zijn lippen, we stoten hem weg met onze ellebogen, maar hoe hard we hem ook wegstoten, hij komt terug.’





Bron: Franz Kafka, Metamorfose, Vertellingen, vertaald door Wil Boesten, BoekWerk, Groningen 1999, pp. 115-116.















woensdag 26 juni 2019

Politieke discussie die nooit stil zal staan


‘Dit is het begin, wij gaan door met de strijd.’ Een van de allerbekendste actieleuzes, vooral geklonken in de jaren zestig en zeventig. En de leuze klopt nog helemaal, zelfs als er even, oppervlakkig beschouwd, geen strijd te bekennen is.

Bij het referendum van de vakbonden over het pensioenakkoord gaven velen aan de keuze als opgedrongen, of zelfs als chantage te zien. Een dwangsituatie. En dat is het zeker, want de grote thema’s vloeien voort uit de klasse- en belangentegenstellingen van arbeid en kapitaal.
      Die dwingen tot actie, ook na perioden van versagen van de strijd. Die dwang komt er ook op neer dat op een zeker moment winst en verlies genomen of verworpen moeten worden. Het draait dan niet alleen om inhoud, zeker ook om de macht. Heeft de strijd de machtsposities van de werkenden versterkt, en is dat voldoende? Is er een beter perspectief van inhoud en macht voorhanden? De strijd zal inderdaad weer doorgaan, maar vanuit welk nieuw uitgangspunt? En wie reikt een nieuw goed werkend gezichtspunt aan?

Opmerkelijk is dat bij het referendum het om de inhoud ging, op zich terecht, maar er betrekkelijk weinig over de macht is gesproken. Maar gevoeld werd hij wel! Veel vakbondsleden stemden voor het behaalde akkoord, met verstand en intuïtie wetend dat soms het behaalde resultaat het sterkste is of lijkt. Wijzend op de inhoud, terecht kritisch en vaak afwijzend was er echter nauwelijks sprake van een verder reikend actieperspectief, de strijd om verdere versterking van de machtspositie met reële mogelijkheden nu nog meer resultaat te behalen. Feiten, inhoud, het doet ertoe, maar niet zonder meer. Jammer, maar realistisch.
    En als de macht nog niet toereikend is, telt de leuze weer. ‘We gaan door met de strijd.’

Grote politieke thema’s nu zijn en waren de transities in de zorg, het pensioen (en de lonen) en het klimaat. Ook de zorg kende een drastisch doordrukken van een rechts bezuinigingsbeleid. Vastgelegd in schijnbaar harde wetten. Met de pensioenen gaat dit nu gebeuren. Het klimaat ‘komt er aan’. De milieubeweging is nu al sceptisch. Terecht. Gaat de klimaatwet echt leiden tot de noodzakelijke verandering en betalen de vervuilers voldoende?
      Alweer noodgedwongen dringen nieuwe keuzes of zelfs chantage zich op. Als je het aan ‘de vervuilers’ overlaat, komt er dan überhaupt iets terecht van klimaatverbetering? Voldoende?

Maar we gaan door met de strijd. Na de transities in de zorg, ingegaan in 2015/2016, worden nu alweer tal van lapmiddelen uit de kast gehaald om feitelijke tekortkomingen die schreeuwen om een aanpak dan toch maar weer op de agenda te zetten. Zeker wanneer druk en actie ontstaat, en dat speelt nu permanent. Denk bijvoorbeeld aan de jeugdzorg, waar de uitvoering zichtbaar stagneert en gemeenten onvoldoende kennis en middelen hebben. Iets vergelijkbaars zal ook gebeuren met de pensioenen en het klimaat.
      Wat breed gevoeld wordt krijgt op een zeker moment zijn uitwerking. Maar niet zonder strijd, actie en organisatie.

Chantage of niet, de klassentegenstellingen roepen steeds weer nieuwe beginpunten en strijdvormen op. Daarbij is het nodig niet te vergeten dat de strijd natuurlijk om de inhoud gaat, maar ook om politieke macht. Zonder visies op de macht, op de noodzaak van grote democratische sociale macht, wordt een strijd, hoe terecht ook inhoudelijk, onnodig van haar kracht beroofd. Wat wordt het vervolg? Is dat duidelijk? Wat is er mogelijk?
      De politieke discussie komt hoe dan ook, altijd weer terug. Omdat de situatie dat afdwingt, je kunt het chantage of klassenstrijd noemen, het gebeurt.














zondag 2 juni 2019

Post van Darwin aan Marx. Draaien zij zich nu om in hun graf?


‘Ofschoon onze onderzoeksgebieden zo verschillend zijn, hoop ik dat wij beiden hartstochtelijk naar de uitbreiding van de wetenschap verlangen en dat dit per slot van rekening zonder twijfel het geluk van de mensheid zal dienen.’


Woorden van Charles Darwin. Aan Karl Marx, een brief van 1 oktober 1873. Twee universeel denkende wetenschappers kort ‘in gesprek’ in een bedankbrief. Waar ging het om?
      Marx stuurde Darwin ‘Het kapitaal’ toe. In 1873, waarschijnlijk dus de tweede druk van het eerste deel, dat toen net uitkwam. Darwin bedankt Marx hiervoor en verwoordt een verwantschap.

Karl Marx en Friedrich Engels waren geweldig onder de indruk van Darwins werk. Marx stelde zelf bij verschillende gelegenheden dat de basis van Georg Hegels dialectiek, de alles omvattende dynamiek der dingen, niet in de eerste plaats in het denken, maar in de materiële werkelijkheid, dus zeker ook in de levende natuur moet worden gezocht. Darwins evolutieleer bewijst nu deze ontwikkeling als de enig ware. Zijn theorie overtreft volledig alle statische beelden van de werkelijkheid.

Marx en Engels lezen Darwins ‘Het ontstaan van soorten’ meer dan eens en spreken er vaak met elkaar over. Marx noemt dat boek ‘ganz famos’, schitterend.
      Engels schrijft, met betrekking tot het dialectisch denken: ‘Hier moet men in de eerste plaats Darwin noemen, die de metafysische natuurbeschouwing de geweldigste stoot heeft gegeven door te bewijzen dat de hele organische structuur – planten en dieren, en daarmee ook de mens – het product is van een ontwikkelingsproces dat miljoenen jaren heeft geduurd.’

Engels was van plan een ‘Dialectiek van de natuur’ te schrijven. Het is immers de tijd van de grote ontdekkingen op het gebied van de biologie, de antropologie en de natuurwetenschappen, alle met geweldige maatschappelijke consequenties. Zijn die in één materialistisch dialectisch systeem samen te vatten?
      Marx en Engels zagen een grote verwantschap met hun eigen visie op de geschiedenis. Engels’ plan is niet volbracht, het was nogal een opgave. Alle consequenties van Darwins visie en van andere vooraanstaande natuurwetenschappers goed te doordenken vergde meer dan op dat moment mogelijk was, áls het al kan.

Hoe dacht Darwin eigenlijk inhoudelijk over Marx? Had hij daar een mening over? Mijn nu – binnen het bestek van deze blog – beschikbare bronnen schieten tekort, ik weet het niet. Vindt hij inhoudelijk ook dat Marx’ revolutionaire visie bijdraagt aan het geluk van de mensheid? Een mooie onderzoeksvraag. Over sociaal-darwinisme is veel geschreven, maar dat geeft nog geen antwoord op deze concrete vraag.

Maar dat Marx met Darwin het ontwikkelingskarakter van de natuur onderschrijft en daarmee tegelijk de noodzakelijkheid van veel ruimte voor biodiversiteit erkent, lijkt na wat al gezegd is een open deur.
    Dan kun je stellen dat ‘zich omdraaien in hun graf’ weliswaar niet past bij de evolutieleer, maar er toch volop reden is dat toch te doen. De beeldspraak als waarschuwing. In de zeer aan te raden Nieuwsbrief Nature Today van 24 mei jl. staat namelijk: ‘De Europese Unie ging in 2011 van start met een robuuste strategie die de achteruitgang van de biodiversiteit een halt moest toeroepen. Per 2020 zou de EU aantoonbare stappen hebben gezet naar ecologisch herstel. Uit een analyse van Birdlife International – waarvan Vogelbescherming de Nederlandse partner is – blijkt nu dat daarvan vrijwel niets terecht is gekomen.’

Als je dat ‘door de ogen’ van Marx en Darwin leest kan deze conclusie niet anders dan grote ongerustheid oproepen. De ontwikkeling van de aarde, heel de natuur en de toekomst van de mens zijn aan de orde.
      Luister naar de wetenschap! Je hoeft niet per se alle details te kennen, wel de kern ervan begrijpen, dat het voortbestaan en de ontwikkelingsmogelijkheden van heel veel soorten in het geding zijn.
      Overduidelijk, luister naar Darwin en Marx tegelijk. Biedt alle ruimte voor ontwikkeling, voor biodiversiteit. Er moet een echt robuuste strategie worden uitgevoerd, zonder dralen, in eigen land en overal.
      Niet slechts besproken dus, maar daadwerkelijk uitgevoerd.













Opmerking: het citaat van Darwin ontleen ik aan een Russische biografie van Marx die ik – met wat ik nu aan materiaal bij de hand heb – niet voor 100% kan staven. Daarom laat ik de bronnen hier verder achterwege. Overnemen vraagt dus om hetzelfde voorbehoud. Wil je verder zoeken om alle bronnen te checken? Zie dan vooral ook de MEGA (Karl Marx, Friedrich Engels Gesamtausgabe, Berlin, etc.) Aan de MEGA wordt nog steeds gewerkt. Ik weet daarom niet of de onderhavige correspondentie in de al gereed zijnde delen verschenen is. Over verdere discussies over evolutie, wereldbeschouwing, arbeidersbeweging, socialisme, sociologie, geschiedenis etc. bestaat op zich veel literatuur.

Voor de website van Nature Today met tal in interessante links over natuur en biodiversiteit, zie: https://www.naturetoday.com/intl/nl/home