‘Dat alles boeide me enorm en ik vond het spannend dat allemaal mee te maken maar uiteindelijk stemde het me treurig. Gevoelens van blijdschap en verdriet lagen bij de mensen dicht bij elkaar, het ene gevoel kon bijna niet zonder het andere, en de snelheid waarmee die stemmingen wisselden, was onbegrijpelijk.’
Stemmingswisselingen in de Russische ziel. Het citaat komt uit de ‘Jeugdherinneringen’ van de beroemde Russische schrijver Maxim Gorki (1868-1936). Snappen Nederlanders iets van de Russische ziel? Dat zou vreemd zijn, want als Gorki het vaak ondoorgrondelijke ervan al aangeeft, snappen wij het dan beter?
Het doet me denken aan een gids in Sint Petersburg een jaar of tien geleden. Na enkele dagen te hebben opgetrokken met de groep collega’s met wie ik Rusland bezocht, voelde deze hoogopgeleide keurig Nederlands sprekende man zich vrij genoeg om meer van zijn eigen gevoelens bloot te geven in een toespraakje in de bus. Dit kwam erop neer dat hij serieus betoogde niets te snappen van het historische feit dat het Westen niet onder de Russische tsaar of diens plaatsvervanger wilde leven. Eindelijk rust en vrede op de hele wereld, gezegend door de Goddelijke waarden en orde van de Russische orthodoxie, daar kan toch geen zinnig mens tegen zijn?
Het Nederlandse gezelschap snapte er eveneens helemaal niets van. In plaats door te vragen hoe deze sociale en goedbedoelende man dit allemaal zag, werden direct tal van tegenwerpingen het gesprek ingekegeld en dit alles eindigde natuurlijk in veel hilariteit, door elkaar gepraat en ironie. Of nog iets erger dan ironie …
De gevoelens van blijdschap en verdriet waar Gorki over spreekt werken bij de Russen nog wat anders dan bij ons. Hun geschiedenis toont machthebbers die vrolijk met familieleden klinken op hun geluk, terwijl hun naasten naar de galg worden gevoerd. Warmte en woede, koesteren en geweld, kunnen die zo dicht bij elkaar liggen?
Maar het Westen dan? Hoe lang is het geleden dat het fascisme verslagen is? Zag je daar niet vergelijkbare vreemde combinaties van tegenstrijdigheden? Niet dat alles vergeleken moet worden, maar de diepe drijfveren en hun botsingen, bestaan waarschijnlijk nog steeds, verstopt en soms komen ze aan de oppervlakte.
Gorki schrijft deze passage overigens nadat hij enkele bladzijden ervoor heeft beschreven dat zijn opa hem eerst voor een heel klein vergrijp volledig bewusteloos sloeg, om daarna hem uren spijt te betuigen en met zijn kleinzoon te praten over zijn gevoelens en het leven.
Veel is niet te snappen, niet zo makkelijk tenminste als het op het eerste gezicht lijkt. Je kunt je ook afvragen of de Nederlandse ketelmuziek kort voorafgaand aan de Spelen van Sotsji de juiste strategie is om morele kwesties aan de orde te stellen. Als je weinig van je gesprekspartner begrijpt, heeft dat niet zoveel zin en ben je meer met jezelf bezig. Al is dat laatste op zich weer niet zo erg, want de toepassing van de mensenrechten in Nederland is ook nog wel voor verbetering vatbaar.
Iets belangrijk vinden en de juiste manier ontdekken om iets van je mening te realiseren, zijn beslist niet identiek. Het is niet uitgesloten dat er betere wegen zijn om belangrijke doelen te bereiken.
Gorki wordt nog steeds gelezen, al beschrijft hij scherpe stemmingswisselingen die hij zelf onbegrijpelijk noemt. Misschien wel juist daarom.
Maxim Gorki
Bron: Maxim Gorki, Jeugdherinneringen, Uitgeverij De Arbeiderspers, Utrecht, Amsterdam, Antwerpen 2013, p. 57.
