Het wordt langzamerhand ‘mainstream’ te stellen dat het kapitalisme in zijn neoliberale jas niet deugt. Ook de in de media ruim gesorteerde quotes over de nieuwe jaren twintig ontbreekt het pessimisme over het kapitalisme niet. Tien jaar geleden zei men dat allemaal niet zo hardop, ook al woekerde het kapitaal lustig voort.
Nu staat de tweedeling arm-rijk weer in de aandacht en al helemaal de klimaatcrisis die met het dominante Das Kapital moeilijk te bedwingen lijkt. Dus wordt ook gezegd dat het kapitaal geen moraal heeft, noch allerlei andere eigenschappen die voor onze tijd zo broodnodig zijn.
Parallel noemen sommige recensenten boeken die dit openlijk aan de kaak stellen oud nieuws, ouwe koek. Jawel, maar het is nog steeds actueel, dus nieuws. Al tweehonderd jaar het laatste nieuws, dat mag wel in elke krant voorop staan.
De volgende stap leidt dan tot de vraag: ‘Wat te doen?’ Ook daarover bestaat relevant ‘oud nieuws’. Zie bijvoorbeeld ‘Het Communistisch Manifest’ van Karl Marx en Friedrich Engels. Lees dat nog eens.
Moet dat? Thijs Lijster deed het, aandachtig. Het resultaat, zijn boek ‘Verenigt U! Arbeid in de 21ste eeuw’ gaat uitgebreid in op verleden en heden van de arbeid in het kapitalistische stelsel. Niet door – zoals wel eens gebeurt – alleen maar naar het ‘Communistisch Manifest’ te verwijzen, maar dit opnieuw inhoudelijk te bespreken, aan de hand van de actualiteit.
Bovendien, als service voor de lezer, wordt een deel van die tekst uit 1848 weer opgenomen. Je kunt de actuele stukken leggen naast de scherpe bewoordingen van Marx’ en Engels’ historische analyse. Dat maakt de vrij korte tekst compleet, wat een verzoek om een vervolg overigens niet uitsluit.
Lijster, filosoof, verzuimt niet actuele ontwikkelingen rond om flexibilisering, het ontstaan van nieuwe gemarginaliseerde groepen, de uitbuiting vroeger en nu, enzovoorts aan de orde te stellen. Met hierbij de nodige aandacht voor de psychologische internalisering van het productie- en reproductieproces in het kapitalisme.
Dat – deels op de achtergrond en kort uitgewerkt – denkers als Theodor Adorno en Michel Foucault een rol spelen, is van belang. Bij hen zijn mogelijk aangrijpingspunten voor reflectie, kritiek, debat en voor verandering te vinden. Tegelijk slaat dat een brug naar denkers uit Marx’ tijd die de maatschappelijke vervreemding en het gebrek aan maatschappelijke moraal van de kapitalistische maatschappij benoemden.
Lees dus dit boek. Lees het helemaal, ook het deel uit het ‘Manifest’. Dat blijkt niet alleen maar oud nieuws te bevatten.
Het boek is toegankelijk geschreven, dus een excuus het maar links te laten liggen bestaat wat dat betreft niet.
Maar dan. ‘Verenigt U!’? Er zijn vast wel recensenten die bij zo’n boek gelijk roepen dat het geen oplossing biedt, noch als aanzet, noch als pasklaar antwoord. Dan hoeven ze daar verder zelf ook niet mee aan te komen.
Bij Marx en Engels staat het ‘Proletariërs van alle landen verenig je’ echter niet zomaar als leuke leus in de kantlijn. Het is een appèl wel door de stoten, ook al weet je misschien nog niet precies hoe dat moet. Het vereist, altijd maar weer (!!), debat, scholing, organisatie, kortstondige of meer duurzame samenwerking van mensen, groepen, organisaties, bonden en partijen. Dus al datgene dat zo lastig en vaak zo vluchtig en tegenstrijdig is.
Daarbij helpt inderdaad een ‘Manifest’, dat wil verenigen. Macht vereist massa, en de geschiedenis laat zien dat de democratie bij alle machtsvragen altijd weer door strijd verworven moet worden.
Om tot dat inzicht te komen helpt een boek als dit, wanneer de moeite wordt genomen het te lezen en in debatten, bijeenkomsten of tijdens de wandeling de noodzaak tot vereniging te benoemen en eraan te werken. In kroeg, buurt, partij en bond, zonder (valse) schaamte.
‘Sterft gij oude vormen en gedachten’? Ja natuurlijk, maar wel door de oude macht te overstijgen, gezamenlijk te laten zien dat het anders en beter kan. Met oude en nieuwe organisatievormen, zonder starre hiërarchie.
Opgaven volop, maar wie tegen armoede, uitbuiting, vervreemding en instortende biodiversiteit is weet toch dat er veel moet gebeuren en dat dit inzet vereist?
Dan is ‘Verenigt U!’ geen oude leuze. En dit boek een uitstekend middel bij de debatten. ‘Hup’, ‘Verenigt U!’ Niet afwachten tot ‘het momentum’ aangebroken is, maar dit zelf vormgeven. Wie? Allemaal.
Boek: Thijs Lijster, Verenigt U! Arbeid in de 21ste eeuw, Prometheus Nieuw Licht, Amsterdam 2019, ISBN 978 90 44643190 € 16,99.
