Piketty en Marx
Heeft Thomas Piketty veel op met Karl Marx? Dat is niet helemaal eenduidig te beantwoorden. Hij lijkt soms voorzichtig te willen manoeuvreren zodat hij enerzijds zijn verstrekkende voorstel kan doen en anderzijds niet als radicale socialist of marxist te boek komt te staan. Het kapitalisme als stelsel is niet het doelwit, de kritiek geldt een slecht functionerend en ongelijkheid bevorderend kapitalisme.
Of een hervormd kapitalisme ongelijkheid zou kunnen opheffen is dan natuurlijk een belangrijke vraag. Want er bestaat (o.m.) ook uitbuiting en ongelijkheid in het arbeidsproces, in de productie, en die kant van het kapitalisme is niet Piketty’s onderwerp.
Voorzichtigheid als tactiek? Het gaat ook om inhoud. Opmerkelijk is dan bijvoorbeeld een pleidooi voor meritocratische waarden (p.40). Op basis van vermeende ‘verdienste’ of ‘prestaties’ ongelijkheid bevorderen of toelaten? Is dat een doelstelling of slechts een gevolg? Het past in ieder geval niet Marx’ principes en doelen van solidariteit.
Per saldo kijkt Marx breder en wil het ‘loonsysteem’, dus de kapitalistische uitbuiting afschaffen. Hoe die precies werkt maakt het nodig veel te onderzoeken. Daarom presenteert Marx heel veel: de waardeanalyse, de dynamische relatie van constant en variabel kapitaal, de meerwaardetheorie, crisistheorie, de mogelijkheid dat de winstvoet tendentieel zal dalen – waarvan Piketty erkent dat hier sprake is van een ‘dynamische contradictie’ in het accumulatieproces (p. 272) –, en vele andere aspecten. Veel aspecten in samenhang onderzocht, om mogelijke wetmatigheden op te sporen.
Bij zowel Marx als Piketty bestaat naast de wetenschappelijke inzet een sterke morele gedrevenheid. Bij beiden geen waardevrije wetenschap! De uitbuiting, het gemis aan zeggenschap staat dan bij Marx meer fundamenteel op de agenda dan bij Piketty. Bij de laatste gaat het vooral om de financiële kloof en om ‘ongelijkheid’ kleiner te maken. Dat is niet mis, maar bij Marx gaat het om een verdere beschouwing over een mogelijke solidaire samenleving.
Omgekeerd, speculatief, wat zou Marx er zelf nu van vinden? Heeft Marx veel op met Piketty? Piketty is een van de zeer weinigen die gedurfd heeft een brede en een lange tijd omspannende periode grondig te analyseren. Daar zou Marx blij mee zijn. Piketty verliest zich niet in een paar feiten of cijfers, zoals zoveel burgerlijke economen wel doen.
Toch kijkt Marx breder dan Piketty. Zijn ‘voorstel’ raakt de hele samenleving, Piketty’s voorstel beoogt ‘slechts’ een betere regulering van de ongelijkheid in vermogens en het tackelen van toenemende problemen die daardoor ontstaan. Het laatste is beslist geen bagatel, maar wel anders. Het is sociale regulering, waar Marx koerst op meer vrijheden en macht, ook voor de werknemers binnen het productieproces.
In die zin lijkt er bij Piketty een soort reductie, een versimpeling te bestaan, waar Marx het zich eerder moeilijk maakt omdat hij alle essenties van het kapitalistische productie- en loonstelsel in samenhang wil laten zien.
Dergelijke reducties zijn ongetwijfeld soms nodig om overzicht te krijgen, maar zijn ook risicovol. Het doet denken aan het vroeger beroemde boek van Rudolf Hilferding, ‘Das Finanzkapital’. Dat was na Marx’ ‘Das Kapital’ ook een van de meest brede analyses van de ontwikkeling van het kapitalistische stelsel. In dit geval in de 20e eeuw. Dit omvangrijke boek eindigt met een opmerkelijk simpele conclusie als zou door de ontwikkeling van het monopoliekapitalisme en zijn hoge organisatiegraad het proletariaat makkelijker ‘de hele handel’ over kunnen nemen.
Was het maar zo simpel, het gaat wel om een wereldomvattend stelsel van kapitaal én productie en distributie. Voordat reducties ‘alles’ gaan overheersen is het toch handig het ‘complexe’ ‘Das Kapital’ van Marx er altijd maar bij te houden. Dat aspecten ervan verouderd zullen of kunnen zijn maakt dat niet anders. Marx biedt een logica van het kapitaal, van waaruit verschillende invalshoeken van analyse en actie mogelijk zijn.
Al is Piketty geen marxist, geen communist of consequente socialist en wil hij het kapitalisme eerder beter maken dan ondermijnen, zijn reguleringsvoorstel is wel sociaal. Het is een grote stap die wegvoert van het harde neoliberalisme, en weer gaat in de richting van een meer gemengde economie. Naast dat Piketty’s voorstel direct sociaal is, kan het een stap zijn in de richting van een nieuwe hegemonie van sociale controle. Daarmee heb je nog geen socialisme, maar wel een positie die nieuwe discussies en maatregelen binnen het blikveld brengt, dus mogelijk weer op de politieke agenda zet. Dat is positief.
Of Piketty nu marxist is of niet (niet dus) is zo bezien niet de meest wezenlijke vraag die een socialist zich hoeft te stellen. De analyse en het voorstel moeten op hun merites worden beoordeeld en kunnen bijdragen de tegenstelling tussen arm en rijk te verkleinen, en bovendien de politiek weer leren hoe de economie beter sociaal te reguleren. Een socialist zal dit niet zien als ‘einde verhaal’, maar als een stap in de goede richting. So what?
Wil je meer weten over de verhouding van Piketty en Marx, en over de blijvende betekenis van Marx’ ‘Das Kapital’? In het Vlaams Marxistisch Tijdschrift schreef Ludo Cuyvers hierover een interessant artikel: zie http://www.imavo.be/vmt/14414-Cuyvers.pdf
Onder het motto ‘Driewerf Piketty’ drie blogs, dit was de derde:
1 De glasheldere boodschap van Thomas Piketty
2 Soorten kritiek op Piketty
3 Piketty en Marx
Thomas Piketty, Kapitaal in de 21ste eeuw, Uitgeverij De Bezige Bij, Amsterdam 2014, ISBN 9789023489191
Tevens genoemd: Rudolf Hilferding, Das Finanzkapital, Eine Studie über die jüngste Entwicklung des Kapitalismus, diverse uitgaven. Verschenen in 1910.
