Het nieuws van een paar week terug is al weer weg. Weg is alweer alle belangstelling voor de herdenking van de aanslag tien jaar geleden op de Twin Towers. Wie weet nog wat daarover allemaal is gezegd? Mij viel een klein stukje op in De Volkskrant van 10 september. Daarin schrijft de hoogleraar hoogbouw Rob Nijsse van TU Delft over de veiligheid en constructie van hoge gebouwen en de lessen die door de aanslag zijn geleerd. Hij voegt eraan toe dat de meest interessante les is: ‘We hadden er een prestigieus gebouw voor terug moeten zetten dat nog veel hoger was. Technologisch gezien kan dat, maar je ziet dat de Amerikaanse economie het niet meer kan opbrengen. Dat vind ik een belangrijk en onthutsend keerpunt: in Dubai en China kan het wél.’
Nog veel hoger, is dat een doel op zich? Wie zegt dat het noodzakelijk onderhoud van het 828 meter hoge gebouw Burj Khalifa in Dubai jarenlang economisch door dat land kan worden opgebracht? Is dat een nuttige besteding? Kunnen we hiervoor bijvoorbeeld vijftig jaar vooruit kijken? Ik heb zo mijn twijfels.
In mijn boek Marx, zó gelezen (2005) schrijf ik een stukje over de filosoof Joseph Dietzgen en zijn kritiek in 1885 op Miss Liberty, het New Yorkse vrijheidsbeeld. Dat was volgens hem een symbool van een vrijheid die voor arme immigranten niet bestond. Miss Liberty kan volgens hem niet de volle vrijheid, de vrijheid voor allen representeren. Aan het eind van dit stukje maak ik een korte vergelijking tussen de op 11 september 2001 met rust gelaten Miss Liberty en de aanslag op het symbool van het rijke westen, de Twin Towers. Het vrijheidsbeeld heeft als symbolische waarde ingeboet, de Twin Towers waren op dat moment wel een sterk aansprekend symbool. Ik schrijf dat politici en financiers nog twijfelen over een passende herbouw en de grote druk die bestaat om er een nieuw kapitalistisch symbool neer te zetten.
De nieuwbouw in New York is inderdaad passend, maar verhoudingsgewijs bescheiden geworden. Inderdaad niet een nog veel hoger gebouw. Maar ongetwijfeld een uitdrukking van het feit dat de westerse economie niet meer zó leidend is dat er onbeperkt overal symbolen van ongebreidelde rijkdom kunnen worden gebouwd.
Het is de vraag hoe erg dat is. De vraag ook hoe mooi een gebouw als Burj Khalifa eigenlijk wel is. Een duurzame economie hoeft het niet te hebben van pracht en praal. In plaats van de arrogantie in de architectuur past meer bescheidenheid. In dat kader zal de architectuur veel en misschien wel betere kansen krijgen.
Burj Khalifa in Dubai
