Bij de krachtige actievorm zonder centrale leuze maar wel met een globale richting, ontstaan discussies over hoe politiek men zich moet presenteren. Laat de beweging vooral breed en massaal zijn, dat er nu een verenigende beweging is die zich richt tegen het totale falen van het kapitaal om zijn crisis op te lossen, is al van grote maatschappelijke betekenis. Het sluit niet uit dat daarbinnen socialisten hun rode vlag hijsen, daarover hoeft niemand zich te schamen.
Over schaamte gesproken. Dat ik afgelopen periode waar Marx taboe leek in enkele boeken ‘anticyclisch’ de betekenis van zijn denken en wijze van analyseren propageerde, vonden sommigen maar vreemd. Je betoog is goed, maar noem Marx er niet zo vaak bij, kreeg ik soms te horen. Maar ja, dat was nu net mijn bedoeling. Marx is een belangrijk denker en ook bij dalende populariteit moet er een pleidooi bestaan om waardevolle gedachten van hem te bestuderen. Sterker nog, Marx is helemaal niet zo goed onderzocht als men wel eens denkt. Er valt nog veel van zijn geschriften te leren.
Er bestaat een soort beschaamd marxisme, waarin marxistische redeneringen worden gevolgd, maar men ervoor waakt de bron te roemen.
Hier moest ik aan denken toen ik het boek van de Schotse filosoof Gordon Graham ‘Internet, Een filosofisch onderzoek’ las (uitgegeven door Lemniscaat, Rotterdam 2001).
Dit boek van alweer meer dan tien jaar oud onderzoekt de maatschappelijke betekenis van Internet. Inderdaad tien jaar oud, maar niet verouderd. Graham zet een scherpe redenering op, die bij nieuwe toepassingen en ontwikkelingen niet zomaar achterhaald is. Kort geleden kreeg ik het van een collega van mijn werk voor Gemeente Almelo. Het was meer dan plichtmatig dit cadeautje te lezen, want het boek is interessant. Het overstijgt simpele visies waarin nieuwe technologische vormen zonder meer een grote maatschappelijke betekenis toegekend krijgen.
Het gaat me er nu niet om het boek samen te vatten. Grahams maatschappijvisie en bijvoorbeeld het betoog over de tegenspraak tussen liberalisme en staatsinterventie zijn interessant genoeg om aan te bevelen dit boek zelf te gaan lezen. Wat dan wel? In dit boek staat een expliciete en heldere toepassing van Marx’ denken. Graham meet de maatschappelijke betekenis van technologische en communicatieve ontwikkelingen onder meer af aan hun potentie voor maatschappelijke transformatie. Wat heeft echt brede en langdurige invloed op de maatschappij? Graham laat hierbij verrassende uitkomsten zien. De spoorwegen hadden wellicht ooit meer impact op het leven, gedrag en communicatievormen van de massa’s dan de latere auto, de radio meer dan de latere tv.
Graham zegt openlijk Marx’ model toe te passen. Ook zegt hij met Marx dat armoede een kwestie is van verdeling en niet van productieve mogelijkheden om voor ieder welvaart te scheppen. En over de invloed van vernieuwende ideeën merkt hij op: ‘De denkbeelden weerspiegelden de verandering eerder dan dat ze haar teweegbrachten’ (pag. 51). Dat is een duidelijk marxistische gedachte, waarmee overigens ook de invloed van ideeën zeker niet weggecijferd wordt.
Graham maakt aan het eind van de paragraaf enkele kritische opmerkingen over Marx. Prima. Dan zegt hij echter dat diens verhaal ‘toch’ in grote lijnen waar lijkt te zijn.
Bij zo’n ‘toch’ krijg ik vaak wat kriebels. Het is nergens voor nodig. Men mag iemand concreet bekritiseren en tegelijk andere aspecten van diens werk omarmen. Bij ‘toch’ piept er iets van valse schaamte door die niet nodig is. Alsof je tegenwoordig niets meer in Marx mag zien en het vreemd is dat je ‘toch’ doet. Anderen mogen dat vinden, maar als je betoog goed onderbouwd is hoef je dat niet zelf te zeggen.
De huidige diepe crisis bewijst dat de valse schaamte niet nodig is, wanneer je denkers waardeert die het kapitalistische stelsel bekritiseren. Lees ze, bestudeer ze en neem niet klakkeloos alles aan. De complexe problemen vragen om analyses en ideeën die mensen verenigen om foute oplossingen te bestrijden, en die bijdragen armoede en uitbuiting op te heffen. De huidige crisis en ontwikkelingen vragen om deze ideeën. Ze zijn niet vanzelfsprekend bij de hand. Ze moeten voor de huidige tijd weer scherp worden geformuleerd, dus vaak anders dan in de oude vormen, maar inclusief de goede verwerking van die oude vormen.
