In mijn boek ‘Dialectiek en praktijk’ (Uitgeverij Damon 2005) geef ik een vrij eenvoudige inleiding in de dialectische filosofie. In hoofdstuk 26 ga ik kort in op het woord ‘zoekbeeld’ en schrijf: ‘Biologen, onderzoekers in het veld, kennen de term zoekbeeld. Je weet ongeveer of dikwijls ook vrij nauwkeurig wat je zoekt. Bijvoorbeeld een bepaalde plant, een dier of een schelp. Als je het gezochte al eerder hebt gezien of een afbeelding ervan in een boek goed hebt bekeken, staat er een zoekbeeld ‘op je netvlies’. Aanvankelijk kan dit vrij vaag zijn, maar als je iets zoekt wat je vaker zag, heb je een behoorlijk scherp beeld. Dát zoek je. Dat bepaalt je kijken en zoeken.’
Het zoekbeeld is een subjectief hulpmiddel met ook een objectieve kant. Als je iets vindt dat wel of helaas toch misschien niet helemaal overeenstemt met wat je zocht sta je niet alleen met een gevonden object ‘in je hand’, maar wordt ook je zoekbeeld verder ontwikkeld. Subjectiviteit en objectiviteit hangen inniger samen dan we wel eens denken. De filosoof Hans Achterhuis schrijft in een recensie op 28 mei 2011 in De Volkskrant dat dikwijls mens en moraliteit dus subjectiviteit enerzijds en techniek dus objectiviteit anderzijds als een te sterke tegenstelling worden gezien en daardoor niet goed begrepen worden. Beide aspecten zijn slechts in samenhang te begrijpen. Ja inderdaad, mijn reactie zou zijn dat we in ieder geval vanaf de filosoof Hegel dialectisch kunnen leren denken. Dialectiek wordt echter vaak als lastig en soms als zweverig weggezet, het laatste ten onrechte.
Zo kun je ook het zoekbeeld als een verhouding, een wisselwerking begrijpen. Het is je eigen beeld, en het vraagt om een antwoord met de onmisbare hulp van de objectieve werkelijkheid. Is het correct, moet het aangepast worden? In mijn bovengenoemd boek schrijf ik (op pag. 121) dat ik bij het zoeken naar schelpen misschien wel te veel met het beeld van een bepaalde schelp in mijn hoofd loop, en daardoor een andere schelp over het hoofd zie. Ik noem dan concreet de pelikaansvoet. Ik schreef dat in 2004, vlak voor ik op Terschelling voor het eerst een pelikaansvoet vond. Sindsdien heb ik op de Waddeneilanden zeven keer deze schelp gevonden. Zes keer op Terschelling en één keer op Schiermonnikoog. Kennelijk is mijn zoekbeeld verbeterd. Ook al kan ik nooit nagaan hoe vaak ik de pelikaansvoet over het hoofd zie.
Mijn zoekbeeld pelikaansvoet is ook verbeterd door het eenvoudige feit dat ik in dezelfde periode enkele malen de Algarve heb bezocht en ik deze schelp daar regelmatig vind. Dat leert overigens ook dat een zoekbeeld overdraagbaar is. Mijn partner die doorgaans minder fanatiek schelpen zoekt dan ik, vindt de pelikaansvoet een leuke uitdaging. In onze pas afgelopen vakantie keek zij er speciaal naar uit en vond er heel wat.
Onderzoekers in het veld kennen het woord zoekbeeld. Het leuke vind ik dat Stichting Anemoon, een heel actieve stichting voor onderzoek van en educatie over het zeemilieu, pas een nieuwsbrief met een mooie naam is begonnen: Zoekbeeld. Een aanrader voor liefhebbers van zee en biodiversiteit. Ook een aanrader voor in filosofie geïnteresseerden om te zien hoe naast de toename van kennis door onderzoek ook de taal zich verrijkt. Een zoekbeeld is een soort tijdelijke inkadering van je bewustzijn, maar het leidt op den duur tot een bredere blik.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Voor de nieuwsbrief Zoekbeeld klik op de volgende link: Nieuwsbrief Stichting Anemoon
Op de foto staan drie exemplaren van de pelikaansvoet (aporrhais pespelecani). De linker met het volgroeide voetje is een voorbeeld hoe ze te vinden zijn in onder meer de Atlantische Oceaan aan de Algarve. De tweede komt van Terschelling (2004), heeft de grootte en vorm zoals je deze meestal vindt op de Waddeneilanden, nog zonder een aangegroeide voet. De derde komt van Schiermonnikoog (2011) en is voor Nederlandse begrippen groot (42 mm). Er is een klein begin van een aangegroeide voet en de schelp is bedekt met zeerasp.
--
