‘Alles is verloren, wanneer de empirische en derhalve toevallige voorwaarden voor de uitvoering van de wet tot voorwaarden van de wet zelf worden gemaakt.’
Immanuel Kant, 1793
Daar zitten ze dan. Trump en Poetin voor een boel rood-wit-blauw vlagvertoon in Helsinki. Aan de andere kant de wereldpers. Trump lult er onbekommerd op los en Poetin, je ziet hem ‘smilen’, ingehouden, maar kijk maar eens goed.
De hele wereldorde wordt ter discussie gesteld. Is hier over nagedacht of zijn het toevallige woorden? Er lijkt met het grootste gemak ook heel wat anders gezegd te kunnen worden. Gewoon toeval? De Franse president Macron dacht pas Trump te kunnen paaien, maar die liefde is alweer vervluchtigd. Het toevallige domineert kennelijk. ’t Kan zus en ’t kan zo.
Dit is levensgevaarlijk, voor de wereldorde, voor de vrede, voor rationele afspraken die over handel, kernbewapening, oorlogsvoering en armoedebestrijding bestaan. Gevaarlijk voor het welzijn van duizenden, met het risico dat veel werkenden hun werk kwijtraken als er geen werkelijke leiding en langeretermijn-beleid meer bestaat. Overdreven? De Verenigde Staten gooit jaarlijks duizenden bommen in landen waar ze officieel niet eens mee in oorlog zijn. Rusland is eenzelfde ‘ongeleid’ projectiel.
De complexe wereld en de strijd om een sociaal waardig en beter bestaan vragen om heel wat anders, om leiding en rationeel ingrijpen ten gunste van de volkeren van deze landen en elders.
De grote idealistische filosoof Immanuel Kant (1724-1804) pleitte voor een hoge morele en strenge staatsvisie, waarin volkeren rationeel samenwerken. In die historische fase waarin de burgerlijke staten zich ontwikkelden werden vele staatsvisies geformuleerd. Dat was vruchtbaar. In de discussies en strijdschriften tekenden de nieuwe mogelijkheden van democratie en de beperkingen ervan zich af.
Van Kants bekende ethiek wordt niet altijd beseft dat hij daarmee zeker ook een bewust moreel handelen op staatsniveau wilde bepalen. Daaruit ontstaat zijn pleidooi voor een ‘eeuwige vrede’, met een idee voor een samenwerking van alle volkeren.
Kant schreef over het politieke thema ook in een wat minder bekend klein geschrift met de fraaie titel ‘Over de gemeenplaats: Dat kan in theorie wel juist zijn, maar deugt niet voor de praktijk’. Een soort pamflet. Hierin komt hij nadrukkelijk over ‘het toeval’ in de politiek en wetgeving te spreken. Hij is er vernietigend over, logisch want hij zoekt een balans op basis van een hoge en goed gefundeerde moraal. Kant schrijft: ‘Alles is verloren, wanneer de empirische en derhalve toevallige voorwaarden voor de uitvoering van de wet tot voorwaarden van de wet zelf worden gemaakt.’
Alles? Is dat niet overdreven? Kant ziet hier echter vér vooruit. Het is goed zijn woorden te overwegen, als je de huidige politieke grabbelton ziet.
Mag het feit dat iemand verkozen is elk fundament loslaten? Het lijkt misschien democratisch, maar is het niet, wanneer de macht los van alle sociale voorwaarden, wetgeving en voorgeschiedenis wordt ingezet om eng kortetermijn-eigenbelang en ijdelheid te dienen. Of om de bevolking te vlijen met valse beloften. Sommigen menen wellicht bediend te worden door de praatjesmaker, maar kunnen op den duur alle grond onder de voeten kwijtraken.
De grote staatsfilosofen uit de geschiedenis pleitten voor balans. De strijd de komende jaren zal sterk mede gericht zijn op het behoud en herstel van een sociaal evenwicht in de complexe machtsstructuren. Zeker in deze tijd van nauwelijks bij te benen technologische en biologische ontwikkeling. Dat is hoognodig ten gunste van de volkeren, de onderdrukten, de planeet, dus uiteindelijk van iedereen.
Boek: Immanuel Kant, Over de gemeenplaats: Dat kan in theorie wel juist zijn, maar deugt niet voor de praktijk, Ingeleid, vertaald en geannoteerd door Prof. dr. B. Delfgaauw, Kok Agora, Kampen 1987, pag. 35.
Immanuel Kant 1724-1804
N.B. - Over de betekenis van een sociale en politieke balans in machtsverhoudingen en de noodzaak voor socialistische en linkse organisaties zich ook hiermee bezig te houden, schrijf ik in mijn nieuwe boek dat dit najaar verschijnt onder de titel: Actief socialisme en vrijheid. Pleidooi voor hechtere linkse samenwerking – Doorbreek de vanzelfsprekendheid. Dit boek is onder meer op het denken van Karl Marx gebaseerd, met als inhoudelijk uitgangspunt dat er een continue machtsvorming nodig is om een socialistische politiek vorm te geven en de sociale belangen van ‘gewone mensen’ te bewaken.
