‘Vandaag de dag heerst er rust, sociale rust bedoel ik, Die is nooit te vertrouwen, zei de oude man, dat is stil water, schijn, meer niet.’
De grote schrijver José Saramago (1922-2010) schreef vlak voor zijn dood nog een boek. Het is niet afgekomen, maar wel een boek, alles wat hij wilde zeggen staat er in. Dat denk ik. Hellebaarden is geen neutrale roman.’ Niets bij Saramago is neutraal. Leeft een mens echt, dan is hij niet neutraal, maar verantwoordelijk.
Dat klinkt zwaar, en inderdaad zitten Saramago’s boeken vol met woede en waarlijk communistische maatschappijkritiek. Maar zelden wist iemand zijn verhalen zo leesbaar, ironisch en met zoveel humor en absurditeit te schrijven als Saramago.
Saramago heeft veel sociale thema’s in zijn boeken verwerkt. Vrij kort voor zijn dood bedacht hij toch nog een boek te willen schrijven. Hij vroeg zich af: ‘Zou er ooit gestaakt zijn in een wapenfabriek?’ Ja, dat kun je je ook moeilijk voorstellen, althans dat zal dan toch problemen geven, wanneer bestond er ooit een wereld zonder wapens en hoe kan de oorlog dan nog worden gevoerd?
Van zijn vraag maakt Saramago een ironisch verhaal met een reële kern. Over de politiek en de mens in het algemeen, en over de Spaanse Burgeroorlog.
Een recensent die Hellebaarden netjes besprak vond het vooral mooi voor de bestaande liefhebbers van Saramago. Alleen die zullen dit boek aanschaffen, dacht hij.
Dat lijkt me nu een verkeerd idee. Voor iedereen is dit leesbaar, mooi en niet-verkeerd moralistisch. Veel zinnen hebben ogenschijnlijk bijkomstige uitstapjes die wel aan het denken zetten, prachtig verwoord.
Dat van het eigenlijke boek dan maar ongeveer 70 bladzijden klaar gekomen zijn, is helemaal geen probleem. Ieder kan die met plezier drie keer lezen en er steeds genoeg nieuws in ontdekken. De taal alleen al.
Na de eigenlijke tekst staat er – samen met illustraties van Günter Grass – een interview in met Saramago’s vrouw Pilar del Río. Zij zegt: ‘Hij stelt het bestaan van wapenfabrieken ter discussie.’ En: ‘… de realiteit wijst uit dat de wapenproductie de productie van conflicten eist.’ Zo onweerlegbaar waar dat bijna niemand dit beseft? Saramago’s woede is begrijpelijk.
In het boek zelf laat Saramago de algemeen directeur van de ‘bekende wapenfabriek belona bv’ zeggen: ‘Alle landen, wat ze ook mogen zijn, kapitalistisch, communistisch of fascistisch, fabriceren, kopen en verkopen wapens, en niet zelden gebruiken ze die tegen hun eigen inwoners.’
Hellebaarden is uitgegeven bij Meulenhoff, ISBN 978-90-290-9196-1
In het boek staat het verhaal voor zover het klaar was, enkele aantekeningen van José Saramago over dit verhaal, een toelichting van de vertaler Harrie Lemmens, een interview met Pilar der Rió en tekeningen van Günter Grass. Waardig uitgegeven!
Ben je ook kritisch over wapens, wapenproductie en wapenhandel? Kijk eens op de website: www.stopwapenhandel.org/
