De 3 pijlers van elke politieke partij (… en: Roemer moet blijven!)

Het Dagblad van het Noorden was er snel bij, een dag na de verkiezingen. De uitslag moet geduid worden. Dat je wat zegt is belangrijker dan wat je zegt.
    Over de partij waarvoor ik actief ben, de SP, staat er: ‘De SP verloor één zetel en heeft dus niet geprofiteerd van de neergang van de PvdA. De kans is groot dat de positie van Emile Roemer opnieuw ter discussie komt.’ Is dat zo? Ik hoor Emile al zeggen ‘Ik dacht het niet!’

Ik denk ook dat dit niet moet, op basis van de uitslag. Beter had gekund, maar de uitslag is niet slecht voor de SP, even los van het verdere politieke landschap, dat er vrij beroerd uitziet. Vooraf zag ik drie grote risico’s voor de SP, tevens ervan uitgaand dat media en politici de omvang van de vaste achterban van een partij steevast overschatten.
    Risico 1: de algemene maatschappelijke fragmentatie, verwarring en vaak beslissende maar óók onduidelijke rol van de sociale media, én de versterking van de versplinterende effecten door een groot deel van de gevestigde media.
    Risico 2: de zorg als speerpunt van de SP. Inhoudelijk volkomen terecht, maar met het risico dat andere partijen ook met voorstelletjes komen in campagnetijd. De jarenlange doordachte solidaire inzet van de SP blijft dan niet op het netvlies van iedereen.
    Risico 3: de slechte leuze ‘Pak de macht!’ Ook al is het niet erg realistisch, mensen hebben een hekel aan het woord ‘macht’. De leuze doet denken aan de leus ‘Van Agt eruit, de CPN erin!’, die in 1977 mede de ondergang van de CPN inluidde. De leuze doet hieraan denken omdat een beoogde machtswisseling centraal staat. De kiezer op straat herkent dat niet als vanzelfsprekend, die denkt vaak meer in ‘belangen’.

Heeft de SP-lijsttrekker deze risico’s goed gepareerd? Ja, en dat is knap. Emile Roemer straalde rust uit, stelde de zorg aan de orde, maar niet alleen dat, en ging op andere punten rustig in, zodat het nauwelijks opviel dat beleidspunten als migratie, klimaat en bijvoorbeeld de discussies over ‘referenda ja of neen’, inhoudelijk matig uit de verf kwamen.
      Media als tv en kranten stellen een socialistische partij nooit centraal in de verkiezingen, de SP ging hier nu heel zelfbewust mee om. In acties op straat, aan de deuren én waar het wel kon in de media.
      Moet Roemer weg? Ik dacht het niet, maar alle risico’s zijn ook na de verkiezingen nog niet van tafel.

Bij diverse gelegenheden heb ik gesteld dat elke politieke partij die duurzaam en invloedrijk wil zijn, op drie pijlers berust. Zakt één pijler weg, dan zakt in kortere of langere tijd die partij weg.
    Welke zijn deze drie pijlers dan? 1 – betrouwbaarheid, 2 – activiteit, 3 – ontwikkelend verhaal.
    Er zijn verschillende woorden voor, en deze pijlers werken op elkaar in. Een overdreven verhaal ondermijnt de betrouwbaarheid. Een sterk activisme zonder verhaal bestaat niet. Enzovoort. Vul het maar in met wat voorbeelden.

De drie pijlers kun je kort uitleggen:
      Betrouwbaarheid: doen wat je belooft, grondig terugkoppelen waar dat niet lukt. Ook bestuurlijke betrokkenheid tonen en staan voor de zaak. En net zo goed in kleine dingen, hulp bieden waar dat kan en terug blijven komen zolang er problemen zijn.
    Activiteit: actief optreden, overal en regelmatig waar de mensen zijn. Activisme, presentatie en communicatie. Eigen actuele werkwijzen ontwikkelen en er zijn wanneer het nodig is.
    Ontwikkelend verhaal: zonder scholing, discussie, ideologische reflectie, nieuwe standpunten bij nieuwe vragen verschrompelt het eens zo enthousiast vastgestelde verhaal. Het partijprogramma moet regelmatig tegen het licht worden gehouden: principes vasthouden en ontwikkelen, nieuwe vormen en taal ontdekken, actuele politieke vragen beantwoorden en internationale solidariteit. Ook het benoemen van structurele veranderingen die nodig zijn om concrete vooruitgang mogelijk te maken. Vernieuwing en ontwikkeling: samen met leden. En met de bevolking, in wijken, buurten, dorpen én op de werkvloer in de bedrijven.
    Deze punten lijken logisch en toch blijken de pijlers kwetsbaar te zijn. Alle drie tegelijk onderhouden is een hele kunst. En de driepoot valt om als één pijler breekt.

In 2002 schreef ik het artikel ‘Geen smoel geen functie’. Het was een kritiek op de ideologische afgang en het zwelgen in het compromis, waarvoor de PvdA bij de verkiezingen van 15 mei 2002 was afgestraft. Van 45 naar 23 zetels. Het was echter ook een kritiek op de partij waar ik zelf toen lid van was, de NCPN. Die weigerde een goed partijprogramma te formuleren, waardoor ze stuurloos was en nauwelijks meer activiteiten kon ontwikkelen.
    In dat artikel haalde ik Marx aan, die schreef: ‘Inderdaad staat de internationale belijdenis van het programma nog oneindig diep beneden die van de vrijhandelspartij.’ Conclusie onder meer: ‘Het socialisme ondermijnt zichzelf, wanneer het zijn gezicht, zijn solidaire politiek en zijn op de toekomst gerichte visie, kortom zijn politieke programma verliest.’

Tien jaar later. Op mijn weblog van 17 september 2012 noemde ik de drie pijlers ook, in iets andere woorden. Alweer na de verkiezingen. Een vriend vroeg me: ‘Wat is volgens jou de oorzaak van de enorme leegloop van GroenLinks?’ Dat was te verklaren vanuit de drie pijlers, die onder vergelijkbare titels werden genoemd: 1 – principes, 2 – langdurige betrouwbaarheid, 3 – goede campagne.
    Conclusie toen: GroenLinks heeft nauwelijks principes meer en daarom nog maar een beperkte vaste achterban. Met andere woorden: het verhaal, de sterke toekomstgerichtheid was ingestort. Het wegvallen van het verhaal zal een langzamer effect hebben dan het stopzetten van alle activiteiten, maar werkt wel door. Zonder verhaal geen actie, en waar en waarin kun je dan nog je betrouwbaarheid tonen? Als één pijler wegvalt, beïnvloedt dit de andere.
    Als je toen ex-leden sprak en vroeg waarom ze opgestapt waren bij GroenLinks ging het meestal algauw over losgelaten principes, bijvoorbeeld bij kwesties van bewapening en bombardementen.

Dan de verkiezingen van vorige week. Veel mensen zullen de sociaaldemocraten altijd hebben gezien als een partij die in crisistijd voor de collectieve sociale voorzieningen opkomt. Afgelopen vier jaar niet meer, althans zo wordt het effect van het beleid gevoeld. Dan is de betrouwbaarheid in het geding. Een pijler die wegvalt. Voor de meer beleidsmatig denkenden: waarom werd in de economische crisis geen Keynesiaanse politiek gevoerd, ‘zoals altijd’? Zie nu Portugal, dat dit wel weer probeert te doen, dat werkt vooralsnog goed.
    Omgekeerd: de Partij voor de Dieren heeft een consequent verhaal en wordt ervoor beloond. GroenLinks, kennelijk wijzer van de situatie van 2012, heeft nu juist een inspirerend verhaal willen vertellen. Met wel een levensgroot risico het niet waar te kunnen maken, waarmee de betrouwbaarheid weer in het geding komt. Maar vooralsnog is daarmee niets aan de hand.
    De SP heeft in de campagne de sterke punten goed benut en de zwakkere redelijk gepareerd. Maar de pijler van ‘het goede verhaal’ is niet op alle fronten erg sterk momenteel. Bij kwesties over vluchtelingen en migratie, vragen rondom racisme, vragen over de arbeid en arbeidstijdverkorting, over ideeën van deze en gene over de vorm van de moderne democratie, en helemaal over de voor het leven fundamentele vragen over het klimaat hoort de SP vooraan te staan, vooraan te lopen, actief en reflexief. Dat is nu niet zo of is onvoldoende zichtbaar. Het partijprogramma moet niet steeds ter discussie staan, maar wel permanent in discussie zijn.

Drie pijlers? Het is een model. Als je de verkiezingen neemt als de opname van de stand van zaken, blijken zulke pijlers steeds een kernpunt. Je kunt je hier dus ook op richten. Zijn ze stevig? Verzwak je er één van, dan verzwak je alle.
      En Marx, zie het citaat hierboven, heeft wel een actueel punt: de liberalen hebben hun zaakjes vaak beter voor elkaar dan de socialisten. Actie, betrouwbaar zijn en een werkelijk goed verhaal, ze horen bij elkaar. En vergis je niet, mensen willen meer over de toekomst horen dan ‘Realpolitiker’ vaak denken. Met een beetje utopie is niets mis, al is het de kunst dan nog betrouwbaar te blijven. Als realisme daarentegen betekent dat er niets verandert, blijft iedereen natuurlijk thuis zitten.
      Het is altijd zo dat een socialistische en echt linkse partij structurele veranderingen wil en daarom veel meer moet bewijzen dat een partij van de behoudzucht. Dat is logisch, de voorgestane verandering heft het bestaande op. Althans voor een deel en zeker in de ervaring van mensen met bepaalde gevestigde en voor hen privé zo gunstige belangen. Daar staat dan de solidariteit tegenover, die leeft in alle drie pijlers.
      Een verhaal moet je wél vertellen.






Genoemd artikel: ‘Geen smoel, geen functie’ in: Jasper Schaaf, Marx, zó gelezen, Uitgeverij Damon, Budel 2005, pag. 112-117. Het Marx-citaat staat in Marx’ kritiek op het programma van Gotha.

De genoemde weblog uit 2012 staat nog gewoon op internet.