De regels van het politieke spel veranderen terwijl de wedstrijd wordt gespeeld? Zoiets gaat niet zozeer gepaard met argumenten, maar met een veelstemmige klaagzang.
Al tijdens de bekendmaking van de uitslag van het referendum over het associatieverdrag met de Oekraïne barstte deze te verwachten discussie los. Moeten de regels niet anders? Is die 30%-norm niet verkeerd? Draagvlak voor een referendum via een app, ben je belazerd? Helpen we de verkeerde kiezers niet aan een meerderheid? Nou ja, dat laatste wordt natuurlijk besmuikt gezegd, want verkeerde kiezers bestaan niet in de democratie.
Zijn er enkele argumenten? Neen, het zijn er zeer vele, een wirwar, net als de redeneringen voor en tijdens het referendum zelf. Maar de grote eenstemmigheid wordt niet gevormd door het rationele argument, maar ligt slechts in de emotie van de macht en de kennelijke vanzelfsprekendheid dat het middel referendum anders moet worden gebruikt. Gebruikt zoals het bedoeld was? Was het dan ergens anders voor bedoeld dan om kiezers meer macht te geven bij essentiële kwesties?
Dit alles speelt terwijl de volgende volksraadpleging zich al aandient, gewoon uitgaande van bestaande regels. Tegen TTIP, niet onaardig.
Ik ben ook sceptisch over referenda. Je kunt er flink mee manipuleren. Maar als je ze eenmaal houdt moet het om heldere keuzes gaan. En de regels moeten ook wel weer eens worden geëvalueerd, maar laat de verliezende partij zich eerst maar eens op gepaste afstand houden. Je hebt verloren, so what?
Vooral de PvdA wil de regels aanpassen, Minister Plasterk vindt het allemaal zelfs te ingewikkeld voor de kiezers. Eerst zelf ingewikkelde regels bedenken en dan de kiezer verwijten dat hij ze in alle eenvoud gebruikt. Een geval van imploderende meta-slimheid.
In de politiek hoor je tegenwoordig vaak dat de slager zijn eigen vlees niet mag keuren. Terwijl juist in de politiek de politiek de politiek keurt. Maar ik zou zeggen doe het dan vooral goed, net als een goede kwaliteitsslager vanzelfsprekend zijn eigen vlees wel wil keuren, Keurslager of niet.
Misschien mag het niet maar het gebeurt wel. In de politiek zijn altijd de regels van het spel aan verandering onderhevig, door zowel maatschappelijke druk als door de uitvoering van de politiek zelf. In mijn boek ‘Dialectiek en praktijk’ heb ik hier een hoofdstuk aan gewijd, in mijn recente politieke boek ‘Het speelveld van de vrijheid’ is dat een van de kernpunten, een verdere uitwerking.
Maar pas wanneer we dit goed beseffen kan worden vermeden dat de verandering al te kinderachtige trekken aanneemt. Sommigen menen dat de Nee-stemmers klagers zijn, maar klaag daar dan zelf niet over. Daar boven uitstijgen, een staatsman zijn, minister-president Rutte kan die kans maar beter grijpen, de klaagzang vermijdend. Een echt staatsman kan hij zijn door alle bekritiseerde neoliberale principes uit de associatieverdrag te kieperen en af te koersen op een reële praktische sociale, politieke en economische samenwerking met zowel de Oekraïne als met Rusland.
Je hoeft niet eens zo voor referenda te zijn om nu te gniffelen over de ontstane situatie. Veel Oekraïense jongeren schijnen al begrepen te hebben dat verbetering voor hen alleen maar kan komen door zelf hard aan de slag te gaan en zich niet te verkopen aan West-Europese belangen. Dat is beter dan klagen.
Het hoofdstuk in mijn boek Dialectiek en praktijk heet Speelveld verandert tijdens spel, op pag. 84-88. Uitgeverij Damon, Budel 2005.
Andere titels zie www.,jasperschaaf.nl
