De grote filosoof van de Verlichting Immanuel Kant (1724-1804) riep de onmondige mens op mondig te worden. Vanuit zijn rationele kennistheorie fundeerde hij een sociale ethiek. Kant was bovendien een politiek denker: de volkeren moeten hun eenheid smeden en werken aan een ‘eeuwige vrede’.
Verkerend in politieke kringen – zoals voor mij SP en FNV – en lezend in alle mogelijke media beluister en zie je vandaag de dag een enorme hunkering naar vernieuwing. Niet zo zeer technologisch, maar moreel. Tegelijk vraagt iedereen, ook gisteren nog letterlijk iemand aan mij, hoe kun je veranderen in deze barre tijden? Veel jongeren wachten niet en zijn intussen tal van acties gestart om vluchtelingen te helpen, daadwerkelijk wat doen, creatief, met alle middelen.
Onder de sterke wens te veranderen ligt een walging, de diepe afkeer van weer terechtgekomen te zijn in de meest uitdetijdse verhoudingen. De bijkans wereldoorlog, die woedt vanuit het Midden-Oosten, en de crisis die sommigen slechts menen op te kunnen lossen door nieuw consumentisme. De politiek die ‘Hoera!’ roept als er een nieuwe koelkast is verkocht.
En vooral de walging, maar ook het vaak onthand zijn tegenover het ultraconservatieve nationalisme dat woedt in Europa en zeker in Nederland, waar Geert Wilders mensen opstookt tegen de humane opvang van vluchtelingen.
Tegelijk oogt de strijd die gevoerd moet worden ouderwets: red de zorg tegen de totale afbraak, red de CAO’s en een fatsoenlijk loon voor eerlijk werk. Hier bestaat een enorme tegenspraak. Je voelt aan dat die strijd gevoerd moet worden, maar hebben we in deze met geweld en zelfzucht beladen tijd niet iets veel beters te doen? Velen snakken naar echte vernieuwing, niet de banale praatjes erover. Durven vooruit te denken, sociaal maar niet van boven opgelegd.
En toch…. En toch zal die zo ouderwets ogende strijd gevoerd moeten worden om betere voorwaarden te scheppen voor echte vernieuwing. De oude strijd om de voorwaarden voor beter leven, voor humane opvang van alle vluchtelingen, voor werk voor iedereen in echte banen en tegen oorlog. Voorwaarden om verder op te bouwen: eerlijk verdelen van dat werk, duurzame productie en het opheffen van de opwarming.
Menselijke verhoudingen vragen om een basis. Dat wist de idealistische en humanistische filosoof Immanuel Kant heel goed. Zijn abstracte kennistheorie diende een politiek en humaan doel. Zijn politieke geschriften zijn nog altijd spannend, omdat ze een theorie vormen die de samenhang der dingen tracht te begrijpen. Niet alleen de voorwaarden, ook de vrede zelf.
Leren van Kant en navolgers betekent nu zowel de vaak harde voorwaardelijke strijd te voeren: tegen oorlog, voor opvang, voor zorg, tegen uitbuiting en voor werk, en tegelijk niet verzaken te verzinnen hoe alles beter, initiatiefrijker, duurzamer, alledaagser, aardiger en leuker kan. De weerstand overwinnen slechts één weg te willen gaan.
Niet praten over het ene alleen, ook over het andere. Natuurlijk niet alleen praten, het speelveld veroveren niet iets maar alles te doen.
Immanuel Kant
