Een oude boekenliefde van me, het werk van Theun de Vries (1907-2005). Het is veelzijdig, historisch en politiek. Begrijpelijk wordt na zijn leven in de biografie zijn communisme tegen het licht gehouden. Jos Perry deed dat onlangs in zijn boek ‘Revolte is leven, Biografie van Theun de Vries’.
Ook te begrijpen is dat als je de Koude Oorlog erbij neemt, het makkelijk scoren is. Je hoeft maar een exemplaar van ‘Politiek en Cultuur’, het theoretisch CPN-tijdschrift, van bijvoorbeeld 1957 erbij te pakken. Dan kom je uitspraken van De Vries tegen die weinigen nog kunnen begrijpen. Een krant als het ‘Dagblad van het Noorden’ concludeert daarom direct maar dat de schrijver een dubbelhartig karakter had. Wel erg goedkoop shoppen in uitspraken en daden bij een zo’n zo lang actief gebleven veelzijdige schrijver.
Op het boek van Perry kom ik nog een keer terug. Aardig is eerst gewoon weer eens drie van de boeken van de auteur zelf te lezen, gekozen uit zijn werk van meer dan 150 boeken, vele gedichten, artikelen, historisch-filosofische verhandelingen, recensies enzovoorts. De schrijver zelf opnieuw lezen, mogelijk een vertrekpunt voor verder commentaar.
De eerste keuze is ‘De ontsnapping’, een verhaal over Kamp Amersfoort, verschenen in 1966. Dit verhaal leest wat stroef, althans ik lees het stroef, zogezegd. Misschien omdat de hoofdpersoon wat egoïstisch overkomt. Maar dat is natuurlijk ook reëel en overstijgt ‘de positieve held’ van het socialistisch realisme. In het verzet zaten niet alleen maar vriendelijke mensen en wie strijdt als soldaat of verzetsstrijder, strijdt niet alleen voor de goede zaak, ook voor lijfsbehoud.
In de laatste jaren van De Vries kwamen nog mooie boeken uit. In 1998 de biografische roman ‘De bergreis’ over het tragische leven van de zeventiende-eeuwse schrijver Hercules Seghers. Een vertelling met veel inlevingsvermogen over de tijd en de worsteling die kunstenaars kunnen hebben hun vorm te vinden.
Een jaar later kwam nog een parel uit, ‘De wilde vrouwen van Pella’. Het verhaal speelt in de Oudheid, met Euripides als hoofdpersoon. Het heeft ook autobiografische trekken. Hier treedt de oude schrijver op, die zich zowel erkend als half miskend voelt, en is er een hoofdrol voor vrouwen op de achtergrond die tegelijk de voorgrond is, een spiegel. We zien de poging van de schrijver nog één keer te schitteren. In dit boek verwoordt De Vries bovendien mooi zijn humanistisch uitgangspunt door Thukydides tegen Euripides te laten zeggen: ‘U hebt met uw tragedie de goden in staat van beschuldiging gesteld. (…) Daarmee hebt u de mens de verplichting opgelegd zijn leven en lot uit eigen kracht te scheppen, waarbij ik niet over het hoofd zie dat het een zware verplichting is.’ (Pag. 143)
In ‘De wilde vrouwen van Pella’ kom ik nog iets heel anders tegen. De oude Euripides beschrijft enkele keren dat zijn schrijfwerk nog bestaat uit herlezen en verbeteren. Zijn levenskrachten beginnen hem te ontvallen. Euripides noemt dat een dubbelzinnige levensfase en denkt: ‘Niemand wil sterven, behalve dan de naar lichaam of ziel ondraaglijk gefolterden, en soms ook een zichzelf misleidende wijsgeer.’ (Pag. 111)
Dit doet mij denken aan een brief die Theun de Vries aan Faculteit Gamma van de Hanzehogeschool stuurde in 1997, ongeveer dezelfde tijd als hij dit boek schreef. We hadden, met een heleboel aarzeling vanwege zijn hoge leeftijd, hem gevraagd de 2e Hannie Schaftlezing te verzorgen, die ik mede organiseerde. De Vries moest bedanken en schreef ons: ‘Helaas – ik ben 90 jaar en blij, dat ik lichaam en ziel nog enigszins bijeen kan houden. Van reizen en lezingen is al lang geen sprake meer.’ Zo’n zin over het bijeenhouden van materie en geest, van lichaam en ziel, vergeet je niet meer. De wilde vrouwen van Pella deden me er onmiddellijk aan herinneren. Los van dat is het een mooi boek van de oude schrijver.
Een biografie kan het werk van de schrijver niet vervangen. Naast de boekhandel hebben antiquaren de werken van Theun de Vries nog in ruime mate te koop. Zie bijvoorbeeld www.boekwinkeltjes.nl
Genoemde titels van Theun de Vries:
- De ontsnapping, voor het eerst verschenen in Doodskoppen en kaalkoppen, Vijf verhalen uit een doorgangskamp, Uitgeverij P.N. van Kampen & zoon, Amsterdam 1966.
- De bergreis, Em. Querido’s uitgeverij BV, Amsterdam 1998.
- De wilde vrouwen van Pella, Em. Querido’s uitgeverij BV, Amsterdam 1999.
Genoemde biografie: Jos Perry, Revolte is leven, Leven en werk van Theun de Vries, AMBO, Amsterdam 2013.
Brief van Theun de Vries over de Hannie Schaftlezing
Theun de Vries 1907-2005
