In het boek ‘Boeddhisme en betrokkenheid’ stel ik de vraag: ‘Kan de Boeddha-dharma bijdragen aan een marxistisch georiënteerde inzet van maatschappelijke betrokkenheid?’ Het antwoord luidt kort gezegd, ja dat kan zeker. Sommige activisten zijn zo gefixeerd op hun doel dat ze het verband uit het oog verliezen, niet meer kunnen relativeren, geen afstand kunnen nemen. Een dergelijke blikvernauwing brengt hen soms verder van hun doel af. Boeddhistisch denken kan – ook als je geen boeddhist bent – bijdragen een betere balans te vinden tussen actie en persoonlijk leven. Daardoor kun je ook de actie vaak beter en langer volhouden.
Het boek verwijst naar Friedrich Engels die al in (ca.) 1880 in ‘Dialektik der Natur’ schreef dat de dialectische filosofie pas kon ontstaan bij een hoge ontwikkelingsgraad van het denken, waarbij concreet de boeddhisten en de Grieken worden genoemd. In ‘Boeddhisme en betrokkenheid’ ga ik nader in op het dialectisch denken van marxisme en boeddhisme. Volgens sommigen een vreemde combinatie, mensen die het boek lazen vinden dat wel meevallen.
Tevens noem ik het geëngageerde boeddhisme zoals dat onder meer door Sulak Sivaraksa en Thich Nhat Hanh wordt voorgestaan. De Thaise boeddhist Sivaraksa geeft een uitgebreide sociale visie op maatschappijvernieuwing. Boeddhisme, sociale betrokkenheid en actie horen meer bij elkaar dan je in het westen vaak ziet. Vaak geldt hier toch een wel erg individualistische uitleg van boeddhisme, gericht op ‘levenskunst’ en soms juist op het afzien van een verderstrekkende sociale inzet.
Aung San Suu Kyi zat in Birma jarenlang gevangen, in huisarrest. Zij hield haar krachtige overtuiging en inzet voor vrijheid vol dankzij haar boeddhistische inzicht, levenshouding en meditatie. Sinds kort zegt zij duidelijk president van Birma te willen worden. Slechts weinigen zullen dat niet toejuichen.
In het boeddhisme zijn liefdevolle aandacht voor en onzelfzuchtige betrokkenheid met de ander belangrijke waarden. Mededogen en medeleven. Op basis hiervan is wanneer het nodig is een houding van verzet ook beter vol te houden. Zo kan bovengenoemde vraag naar de betekenis van de Boeddha-dharma voor sociale inzet en betrokkenheid altijd van verschillende invalshoeken worden bekeken. Compassie en sociale betrokkenheid kunnen uitgangspunt zijn. Wereldbeschouwing, persoonlijke inzet en houding vallen zo als het ware samen.
Het boeddhisme is niet alleen maar mooi, maar kent ook misdaden. Het boeddhistische (en in naam ook socialistische) Sri Lanka heeft de Tamil-opstand met enorm veel geweld neergeslagen. En er zijn voorbeelden van boeddhistische meesters die hun leerlingen hebben misbruikt. In Birma was er afgelopen tijd veel geweld van boeddhisten tegen moslims. Etnische zuiveringen zelfs, haaks op een houding van onbaatzuchtig mededogen. Ook in de strijd van boeren tegen uitbreiding van een mijn in het noordwesten van Birma is geweld gebruikt. Men zegt dat Suu Kyi hier geen sterke betrokkenheid heeft laten zien. Dat kan een voorbarige conclusie zijn, ik weet dat niet. Maar het is niet voorbarig te zeggen dat de rechten van minderheden moeten worden gerespecteerd.
Zeker is dat ook al kan een boeddhist in de politiek niet alle dingen in één keer veranderen er waarden gelden waar men zich op richt, of dat deze worden losgelaten. Hier bestaan niet veel tussenwegen. Het pad van het midden is wel een pad van waarden.
Literatuur:
Van Thich Nhat Hanh en Aung San Suu Kyi zijn verschillende titels makkelijk te vinden op het internet.
Sulak Sivaraksa, Zaden van vrede, Een boeddhistische visie op maatschappijvernieuwing, Uitgeverij Asoka, Nieuwerkerk aan de IJssel 1997. (Men zal waarschijnlijk antiquarisch moeten zoeken)
Jasper Schaaf, Boeddhisme en betrokkenheid, Groningen 2000, zie www.jasperschaaf.nl
