Prettige dienstverlening

Van het dagelijkse leven van Portugal is nog wel wat te leren. In onze vakantie stappen we op een zeker moment uit de trein in Portimão. Hier speelt zich bij de trein die direct verder moet het volgende tafereeltje af.
    Een gehandicapte vrouw in een forse elektrische rolstoel wil in de trein. Ze vraagt uitstappende reizigers haar in de trein te tillen. Dat doet ze resoluut, het is vast niet de eerste keer dat ze dit vraagt. Een soort vriendelijk commando. Nu is dit een boemeltje, maar wel een heel hoog boemeltje. Type ouderwetse wagon met zo’n gekke kleine kromme deurkruk en met een heel hoge smalle instap. Als de vraag niet zo resoluut was zou je je zelfs afvragen of de rolstoel wel door de deuropening past.
    Genoeg hulp om te tillen. Verschillende mensen zetten gewoon hun tassen even aan de kant en pakken de rolstoel op. Die is zwaar, het duurt even, de machinist hangt al uit zijn voorraampje en kijkt belangstellend toe. De machinist toont geen enkele haast, de dame moet immers mee. Even later, als het wat duurt, stapt hij uit zijn cabine en tilt gewoon mee. Ook hij heeft het vaker gedaan, dat zie je zo. Zo kan de trein al gauw verder. Het publiek pakt zijn bagage en loopt naar de uitgang van het station.

Is dit niet heel gewoon? Eigenlijk wel. Er komt niet in de krant: ‘In Portimão helpt de machinist een gehandicapte dame in trein te tillen.’ Persoonlijke dienstverlening, gewoon doen.
    Hier blijkt dat voor een beetje goede zorg vroegtijdige aanmelding, bureaucratie, formulieren, bellen en mailen vaak helemaal niet nodig zijn. Stapt in Nederland de machinist ook uit om even mee te helpen? Kan iedereen zo maar mee en laten de reizigers als het nodig is hun handen even wapperen? Waar wordt je nog gezellig door een medemens aan een loket bedient, als je dat wilt? Het kan bijna nergens meer.
    Door de opgestoomde automatisering en digitalisering mag bijna niets meer fysiek. Even mee helpen tillen zet wel weer aan het denken. Als de toekomstige treinen in Portugal ook wat lager zijn geworden of de perrons opgehoogd, kan de machinist de reizigers welkom heten. In Nederland gaat dat via de intercom. Soms loeihard, dikwijls onverstaanbaar lispelend. Als de machinist of de conducteur voor het vertrek zelf even door de trein zou lopen, was dat een kleine prettige verbetering.

Ander station, maar zo’n treintje

Portugal en de Trojka

Een poosje terug was ik in Spanje en Portugal. De crisis slaat er veel heviger toe, zonder wat dan ook in Nederland te willen bagatelliseren. De landen kennen respectievelijk zo’n 55 en 40 procent jeugdwerkloosheid. Alleen dat al is een doorslaggevende maatstaf.
    In Nederland willen sommigen de zuidelijke Europese landen wel kwijt, een mening die wat de crisis aangaat niets oplost. In Nederland richt men zich ook vaak liever tegen de graaiende bankiers. Op zich terecht, de inkomens zouden niet zo extreem mogen verschillen, daar bestaan immers weinig andere grondslagen voor dan machtsverschillen. Maar het aanpakken van hoge inkomens lost de crisis nog niet op. Bovendien is dit al gauw een rancuneuze insteek, een soort individualistische politiek. Zij hebben wat wij niet hebben.
    Ik geef toe slechts kort in Madrid en in Portugal geweest te zijn. Maar naar mijn stellige indruk wordt er in deze landen vaak veel waardiger en politieker gereageerd. Men richt zich op de Trojka, de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het IMF, en de rol van landen als Duitsland en Nederland in de Europese politiek. De Trojka is hier een begrip, een politieke notie.

Zich richten tegen de macht van de Trojka, is sterker dan zich richten tegen inkomens van bankiers. Het is politieker en het vraagt om meer analyse. In Madrid zag ik enkele demonstraties tegen de Trojka, de bezuinigingen en de corrupte macht in Spanje. Waardige demonstraties met politieke leuzen. Mensen op straat blijken geïnteresseerd, discussiëren mee, blijven staan. In Portugal was er 27 juni jl. een breed ondersteunde algemene staking. En de ober die ons bedient kan zo een aantal kengetallen van de crisis en belastingmaatregelen opnoemen. Feiten die ertoe doen.
    Zich niet richten tegen de corrupte personen alleen, maar op de structuur van de macht die leidt tot maatregelen die de zaak alleen maar verslechteren, en dat met waardigheid doen, dat is een actieve houding die respect afdwingt en navolging verdient.

Grote woorden (klein haakje)

Kort geleden, in de bus in Portimão. In Portugal kun je makkelijk Nederland even vergeten. De crisis mag er heviger zijn, de strijdbaarheid is er groter. En het openbaar vervoer is er een sociaal gebeuren. Wanneer een onderwerp ter sprake komt, doet de halve bus mee aan het debat.
    Er is meer dan 30 graden beloofd, dus ieder heeft het gelijk al warm. Daarom zitten er keurige blauwe gordijntjes in de bus, die volop heen en weer worden geschoven om voor iedere passagier optimale schaduw te verwerven. Soms wordt een gordijntje weer teruggeduwd in het haakje. Het is een goed passend haakje en er staat duidelijk op:  ‘Atomic’.

Dat geeft te denken. Zo’n klein plastic haakje, wat zou de productie ervan kosten? Hooguit één euro, zo schat ik in. Atomic is een heel groot woord voor zo’n simpel haakje. Het lijkt immers vrij weinig voor te stellen. Maar vergis je niet, het haakje voldoet helemaal aan zijn doel. Het gordijntje hangt niet meer half opzij, maar helemaal. Mooi voor wie naar buiten wil kijken zonder verder gepruts.

Ongemerkt dwalen de gedachten dan toch af naar Nederland. De crisis hier heeft veel grote woorden opgeleverd, die voor een niet gering deel gaan over landen als Portugal. Intussen heeft kennelijk nog geen enkele econoom de Nederlands regering op echt verstandige gedachten kunnen brengen. Al is de stand van de opinie bij velen inmiddels wel dat het land niet ‘kapot bezuinigd’ mag worden. Veel inhoud wordt echter nog niet gegeven aan dit idee. Economen spraken grote woorden genoeg, maar in vele tongen en wetenschappelijke dialecten. Het schiet niet op.

Grote woorden, weg ermee? Welnee, als ze voldoen, mag een beetje overkill wel. Dat bewijst het kleine haakje met zijn grote aanduiding Atomic.

Mededogen in Birma

In het boek ‘Boeddhisme en betrokkenheid’  stel ik de vraag: ‘Kan de Boeddha-dharma bijdragen aan een marxistisch georiënteerde inzet van maatschappelijke betrokkenheid?’ Het antwoord luidt kort gezegd, ja dat kan zeker. Sommige activisten zijn zo gefixeerd op hun doel dat ze het verband uit het oog verliezen, niet meer kunnen relativeren, geen afstand kunnen nemen. Een dergelijke blikvernauwing brengt hen soms verder van hun doel af. Boeddhistisch denken kan – ook als je geen boeddhist bent – bijdragen een betere balans te vinden tussen actie en persoonlijk leven. Daardoor kun je ook de actie vaak beter en langer volhouden.

Het boek verwijst naar Friedrich Engels die al in (ca.) 1880 in ‘Dialektik der Natur’  schreef dat de dialectische filosofie pas kon ontstaan bij een hoge ontwikkelingsgraad van het denken, waarbij concreet de boeddhisten en de Grieken worden genoemd. In ‘Boeddhisme en betrokkenheid’  ga ik nader in op het dialectisch denken van marxisme en boeddhisme. Volgens sommigen een vreemde combinatie, mensen die het boek lazen vinden dat wel meevallen.
    Tevens noem ik het geëngageerde boeddhisme zoals dat onder meer door Sulak Sivaraksa en Thich Nhat Hanh wordt voorgestaan. De Thaise boeddhist Sivaraksa geeft een uitgebreide sociale visie op maatschappijvernieuwing. Boeddhisme, sociale betrokkenheid en actie horen meer bij elkaar dan je in het westen vaak ziet. Vaak geldt hier toch een wel erg individualistische uitleg van boeddhisme, gericht op ‘levenskunst’ en soms juist op het afzien van een verderstrekkende sociale inzet.

Aung San Suu Kyi zat in Birma jarenlang gevangen, in huisarrest. Zij hield haar krachtige overtuiging en inzet voor vrijheid vol dankzij haar boeddhistische inzicht, levenshouding en meditatie. Sinds kort zegt zij duidelijk president van Birma te willen worden. Slechts weinigen zullen dat niet toejuichen.

In het boeddhisme zijn liefdevolle aandacht voor en onzelfzuchtige betrokkenheid met de ander belangrijke waarden. Mededogen en medeleven. Op basis hiervan is wanneer het nodig is een houding van verzet ook beter vol te houden. Zo kan bovengenoemde vraag naar de betekenis van de Boeddha-dharma voor sociale inzet en betrokkenheid altijd van verschillende invalshoeken worden bekeken. Compassie en sociale betrokkenheid kunnen uitgangspunt zijn. Wereldbeschouwing, persoonlijke inzet en houding vallen zo als het ware samen.

Het boeddhisme is niet alleen maar mooi, maar kent ook misdaden. Het boeddhistische (en in naam ook socialistische) Sri Lanka heeft de Tamil-opstand met enorm veel geweld neergeslagen. En er zijn voorbeelden van boeddhistische meesters die hun leerlingen hebben misbruikt. In Birma was er afgelopen tijd veel geweld van boeddhisten tegen moslims. Etnische zuiveringen zelfs, haaks op een houding van onbaatzuchtig mededogen. Ook in de strijd van boeren tegen uitbreiding van een mijn in het noordwesten van Birma is geweld gebruikt. Men zegt dat Suu Kyi hier geen sterke betrokkenheid heeft laten zien. Dat kan een voorbarige conclusie zijn, ik weet dat niet. Maar het is niet voorbarig te zeggen dat de rechten van minderheden moeten worden gerespecteerd.

Zeker is dat ook al kan een boeddhist in de politiek niet alle dingen in één keer veranderen er waarden gelden waar men zich op richt, of dat deze worden losgelaten. Hier bestaan niet veel tussenwegen. Het pad van het midden is wel een pad van waarden.

Literatuur:

Van Thich Nhat Hanh en Aung San Suu Kyi zijn verschillende titels makkelijk te vinden op het internet.

Sulak Sivaraksa, Zaden van vrede, Een boeddhistische visie op maatschappijvernieuwing, Uitgeverij Asoka, Nieuwerkerk aan de IJssel 1997. (Men zal waarschijnlijk antiquarisch moeten zoeken)

Jasper Schaaf, Boeddhisme en betrokkenheid, Groningen 2000, zie www.jasperschaaf.nl