Struikelen over het woordje ‘eerst’ – Sociaal versus Groen, niet doen!

– De civilisatie heeft ons weliswaar in de grote steden een erfenis nagelaten, waarvan men zich slechts door het besteden van veel tijd en moeite zal kunnen ontdoen. Maar opgeruimd moeten en zullen ze worden, ook al zal dit een langdurig proces zijn. –

Friedrich Engels – Anti-Dühring (MEW 20, p. 277)


‘Redeneringen en oude valkuilen.’ Daar moest ik pas aan denken toen ik een uitspraak van een jonge marxist las, waarin hij zijn keuze voor of tegen een milieupartij motiveerde met een rangorde van noodzakelijk beleid.
      Hij meende dat groene groeperingen eerst gaan voor een groen klimaatbeleid en nadat de doelen behaald zijn het sociale beleid primair zou worden. Daartegenover stond het standpunt dat zijns inziens de socialisten innemen: eerst de economische doelen en de vrijheid van de werker centraal stellen, en op basis van dan verkregen macht komen de milieudoelen pas echt goed aan bod.
      Dit kort gezegd, niet letterlijk, maar het is een oud idee. Eerst het sociale en de economische structuur centraal stellen, dan de ecologie versus de opvatting van: eerst de natuur en dan de sociale invulling. Ofwel, wat moet je beleidsmatig kiezen, sociaal of groen?

Vanuit de recente geschiedenis waarin socialisten hamerden en nog steeds hameren op een beter sociaal beleid en structurele machtsveranderingen zijn dit soort redeneringen diepgeworteld. En men ziet als basis voor het socialistische idee Marx’ ‘Das Kapital’ of ander werk van Marx, Engels en de vroegere socialisten.
    Toch klopt dit niet. Nieuw bij Marx in vergelijking van veel van zijn tijdgenoten hamert hij inderdaad op het inzicht in de sociaaleconomische, materiële structuur als voorwaarde voor grote veranderingen. Maar de kern hiervan is ook dat deze economische structuur ingebed is in heel het leven, zoals juist goed zichtbaar werd in het ontstaan van de burgerlijke staat met zijn diepe klassentegenstellingen. Deze inbedding is juist een kernpunt, leven en macht zijn beide exponenten van de bestaande en van de voorlopig nog toekomstige maatschappij.
    Daaruit volgt dat de hele materiële werkelijkheid samenhangt, dus daarmee ook dat een reëel leefbare aarde voorwaardelijk is, net zo goed als de sociale omstandigheden.

Kortom, ‘sociaal versus groen’ is een veel te beperkte visie. Strijd voor een leefbare aarde en de strijd voor de rechten van alle mensen zijn gekoppeld, werken op elkaar in, en beide vormen van actie en strijd zullen pas een zekere rust kunnen vinden wanneer beide aspecten in corresponderende mate rationeel en emotioneel recht worden gedaan.
    Werkelijk progressieve groeperingen en partijen – de socialistische en andere – zullen in programma’s hun kernpunten glashelder moeten hebben, met daarin de vertolking van de eenheid voor de strijd om de aarde en voor de mensen, zoals strijd tegen de opwarming die gepaard gaat met die voor middelen waardoor alle mensen deel kunnen nemen aan deze verbeteringen. Inkomen mag geen belemmering zijn om in alles mee te doen, als volkomen gerechtigde burger, samen met de anderen.

‘Eerst sociaal dan groen’, het vroegere accent op ‘eerst sociaal’, nu omgekeerd ‘eerst groen en het sociale is van latere zorg.’ Dat geluid moet stoppen, het is gebaseerd op beperkte, onjuiste redeneringen. Het woordje ‘eerst’ vormt hier de valkuil, want het verwijst ‘de rest’ naar de toekomst, terwijl de klimaatdoelen en de sociale strijd voor gelijke rechten beide geen uitstel kunnen dulden. Uitstel op één aspect werkt negatief door op het andere. Het ene is immers mede-voorwaardelijk voor het andere.

Natuurlijk zijn de klimaatactie en de energietransitie algemeen overstijgend! Maar dat is het behoud van volwaardig leven van de mensheid binnen een sociale samenleving ook. De valse tegenstelling ‘sociaal versus groen’ overwinnen, daar gaat het om. Hoofdpunten uitstellen, nalaten, negeren of tegenwerken leidt tot dwaalwegen. En dat is helemaal niet nodig. Er is politiek – ook al bij vroegere denkers – genoeg te vinden over de samenhang van groen en rood. In beide uitgangspunten vind je de voorwaarden van verandering. Als ze waarachtig zijn versterken ze elkaar.

Spreek de valse tegenspraak tegen. Ga liever voor de dialectische uitkomst. Voor eenheid van strijd voor een leefbare aarde, met overal vrije sociale samenlevingsvormen. Dát is actueel, de fysieke voorwaarden en productie op een biologisch diverse aarde.
      Ver weg in plaats en tijd, en heel dichtbij in het hier en nu, even relevant.