In de boeken van de Angolees-Portugese schrijver José Eduardo Agualusa speelt veel zich af in het grensgebied van fictie en werkelijkheid. De lezer zal verbijsterd zijn, de werkelijkheid is ook verbijsterend.
Zeker in de realiteit van Angola, de bevrijdingsoorlog, de wrede burgeroorlog en de complexe situatie daarna, waarin corruptie en belangenverstrengeling domineren. Wie is wie, welke identiteit hebben mensen eigenlijk na elkaar jarenlang bevochten te hebben, na de moordpartijen, mishandeling en gedwongen partijkeuze? Na het verraad en de dubbele rollen die gespeeld zijn? Bij Agualusa komen allerlei deelnemers van diverse partijen elkaar tegen. Hebben zij nog hoop en is er voor de hoop een toekomst?
Agualusa’s titels zijn al bijzonder, maar om te weten wat ze verhullen moet je ze wel lezen. Zoals ‘De handelaar in verledens’, waar kan dat op slaan? Na het recente verleden vol geweld kan in het huidige heden een nieuw aangemeten identiteit handig en voordelig zijn. En dat dit altijd zo maar niet gaat spreekt ook vanzelf.
Of denk eens na over de volgende titel: ‘Een algemene theorie van het vergeten’. Kan echt vergeten samengaan met een goede theorie? Misschien alleen in een maatschappij waarin alles elke dag nog verandert, en leven en dood nog dicht bij elkaar lijken te liggen.
En dan pas verschenen, Agualusa’s nieuwe boek ‘Het genootschap van onvrijwillige dromers’. Een nieuw vervolg op de droom van de betere toekomst, die maar geen werkelijkheid wilde worden.
Het verhaal speelt niet vrijblijvend met de realiteit. Het lijkt eerder te gaan om de vraag: hoe dicht liggen droom en waarheid bij elkaar? Inderdaad onvrijwillig dromen, het verhaal is creatief, de droom lijkt de actor, de personen ondergaan wat erin gebeurt, ondanks de experimenten ermee, die het verhaal verder vormen.
Hoe verzin je het dat mensen elkaars dromen dromen, ze kopiëren, ze soms lijken te kunnen beïnvloeden? Maar het onvrijwillige zit ook in de inhoud, de maatschappelijke achtergrond, die de thema’s bepaalt die er dwingend nu eenmaal zijn. De dromen zijn de dromen van de aarde, van Angola, realistische dromen.
Natuurlijk is de droom ook fantasie, het gaat over het verleden, maar in een nieuwe creatie: ‘Het heden creëert het verleden.’
Men leze het buitengewoon goed geschreven verhaal. Het gaat over gewoon voorstelbare personen, die elkaar ontmoeten en ook nog een belangrijke maatschappelijke en culturele rol spelen. Hun dromen leggen tal van problemen en perspectieven bloot, virtuele en reële.
De dromen raken alles. Droom en fixatie door het verleden. Droom en therapie. De droom van en voor het heden. Droom en waarheid, of bedrog, leugens en onwaarheid. Droom en realiteit. Droom en onmacht. Droom en daad. Droom en een voorstelbare verandering, de toekomst.
De droom tart uiteindelijk de passieve acceptatie, spiegelt een perspectief van verzet voor. Wat is er dan reëler dan de droom? Door aan de goede droom vast te houden wordt het verzet bestendigd. De dochter van de hoofdpersoon gaat in hongerstaking. Zij houdt vast aan het ideaal. Hij daarentegen vindt het eerst slechts een droom, een fictie, maar het perspectief van de droom wordt steeds reëler, een groeiende politieke macht.
Het najagen van de grote droom heeft wél (veel) zin. De val van de dictator wordt voorspeld en door het delen van de droom bespoedigd, of zelfs definitief bewerkstelligd. De droom blijkt dan het heden die het verleden afschaft en een nieuwe toekomst openlegt.
Kortom, de opzet van het hele boek lijkt een droomwereld, magisch, maar is dat wel zo? Alle elementen tellen mee en de optelsom is een reëel menselijk drama, hard en zacht tegelijk.
Aan het einde van het boek geeft vertaler Harrie Lemmens een korte nabeschouwing: Agualusa’s verhaal blijkt een profetische waarde te hebben. De bijna veertigjarige regering van de corrupte Dos Santos is in 2017 ten einde gekomen, mede door het verzet van een groep jongeren, vergelijkbaar met die in het boek van Agualusa. De opvolger van Dos Santos, Lourenço, blijkt een verademing.
Zal de volgende roman van Agualusa de droom nog dichter bij het heden kunnen brengen? Het verleden bij het heden? Dat lijkt onvoorstelbaar. Maar is er iets bij José Eduardo Agualusa onvoorstelbaar?
José Eduardo Agualusa, Het genootschap van onvrijwillige dromers, Uit het Portugees vertaald door Harrie Lemmens, Uitgeverij Koppernik, Amsterdam 2018. Het citaat staat op pagina 149.
