Als liefhebber van Portugese en Braziliaanse literatuur ben ik ongetwijfeld geen uitzondering momenteel werk van Clarice Lispector (1920-1977) te lezen. Hoe kan iemand die zó schrijft zo weinig bekend zijn, vraag ik me af. Dat slaat dan natuurlijk ook weer op mezelf.
In het vorig jaar verschenen ‘De ontdekking van de wereld’, een lange reeks kronieken, column-achtige korte en langere teksten, staat het volgende. Het is kort, slechts een fragment van een groter geheel? Of juist kort omdat het zo al veel zegt?
‘Het is determinisme, jawel, maar als je je eigen determinisme volgt ben je vrij. Gevangen zou je zijn als je een bestemming najoeg die niet de jouwe is. Er schuilt veel vrijheid in het hebben van een bestemming. Dat is onze vrije wil.’
Dit is Spinoza, de ‘Ethica’. Lispector schrijft in haar kronieken meestal niet of een bepaald iemand haar inspireerde. Maar wat zeker is, gezien de krachtige formulering, is dat ze alles zelf overweegt en schrijft.
Heel bijzonder, zo treffend. De vaak nogal platte discussie of er ‘een vrije wil’ bestaat wordt ver overtroffen. Dat je je eigen reële bestemming moet overdenken en zo je eigen richting moet bepalen geeft genoeg te denken. De neurologische vraag of er dan ook nog ‘ergens’ een vrije wil zit doet er aldus helemaal niet toe.
Bron van het citaat: Clarice Lispector, De ontdekking van de wereld, Kronieken, Gekozen, uit het Portugees vertaald en van een nawoord voorzien door Harrie Lemmens, Privé-Domein nr. 286, Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam, Antwerpen 2016, p. 127.
