Arbeidstijdverkorting, ondergeschoven kind in de politieke discussie

Voor de website www.solidariteit.nl schreef ik kort geleden onderstaand ‘commentaar’. Wellicht is dit ook interessant voor lezers van deze weblog. Zo ja, dan vinden zij veel meer lezenswaardigs op www.solidariteit.nl.



Arbeidstijdverkorting, ondergeschoven kind in de politieke discussie

Progressief, socialistisch en sociaal denkend Nederland stelt regelmatig misstanden aan de kaak. In crisistijd lijken ze een levensbron van links. Veel reacties, soms serieus, maar vaak mitrailleren de sociale media losse flodders van verontwaardiging. Reden voor verontwaardiging en nog meer voor verzet is er genoeg.
    Bijvoorbeeld: tweedelingen tussen werkloos en werkzaam, arm en rijk, tussen kansloos en kansrijk, lage lonen zonder zekerheid versus belachelijke topinkomens, onverzekerd tegenover zekerheid. Ieder kent en weet dit, al willen sommigen het niet weten. De bekende duikvlucht van de neutralist.


Meer doen dan misstanden aan de kaak stellen

Lost het aan de kaak stellen veel op? De ‘Balkenende-norm’ werkt wellicht therapeutisch voor het gevoel van onrecht, maar er bestaat geen ‘Balkenende-bodem’, de armen worden er niet rijker van. Strijd voor belasting op hoge vermogens is beslist nodig, met dank aan Piketty. Als die strijd succesvol is, wordt aangetoond dat grote ingrepen mogelijk zijn en is deze daarom al van politiek belang, meer dan om het directe effect op de inkomens van de massa.
      Veel meningen zijn reacties op bonussen, absurde verdiensten, ander gegraai en asociaal wegkijken, maar vaak reactief en repeterend zonder machtsvorming.

In de discussies nu mist in sterke mate een thema dat in de crisis van de jaren tachtig volop werd besproken: arbeidstijdverkorting (ATV). Weet iemand waarom dat zo is? Is het te ver weg of het lef verdwenen? Is het te lastig, omdat het effect in de jaren tachtig misschien tegenviel, de strijd om de pensioenleeftijd op 65 jaar te houden verloren is en ATV in andere Europese landen nauwelijks een thema lijkt?
      Dat kan allemaal meetellen, maar toch moeilijk een reden zijn in tijden van crisis de arbeidsduur buiten de discussie te houden. Wanneer thema’s als basisinkomen, vermogensongelijkheid en verandering van de arbeid door technologische veranderingen aan de orde worden gesteld - terwijl daar minder perspectief bestaat de macht en de positie van vakbeweging en werkenden te versterken - moet ATV opnieuw een thema zijn. Zonder direct in de uitvoeringsdetails te verzanden. Eerst de hoofdzaak bepalen, de invoeringsstrategie volgt daarna wel.
      Temeer omdat de economische ontwikkeling uiterst onzeker is, ondanks alle geforceerd optimisme hierover. Het lijkt erop dat ‘we’ verzeild zijn geraakt in een lange periode van een beetje groei, een beetje krimp, veel pappen en nathouden. Waarbij de genoemde tweedelingen het systeem eerder dragen dan ondermijnen, en dus blijven voortbestaan.


Opmerking van Karl Marx

Anderhalve eeuw geleden schetste Marx de arbeid en de greep van de werkenden op de arbeidsduur als essentieel voor hun hele maatschappelijke en machtspositie. In deel 3 van ‘Das Kapital’  schrijft hij dat het ware rijk van de vrijheid pas kan opbloeien op het fundament van het rijk van de noodzaak. Vrijheid kan pas goed tot ontwikkeling komen, wanneer mensen gezamenlijk greep hebben op de economische en maatschappelijke ontwikkelingen. Marx voegt toe: ‘De fundamentele voorwaarde hiervoor is de verkorting van de arbeidsdag.’
      Dat is niet uit de tijd. De arbeid en de duur ervan raken alle aspecten van het dagelijkse leven, alle dagen. Wanneer de arbeidsdag verkort zou kunnen worden tot het punt waarop alle mensen werken die kunnen werken, om tezamen alle noodzakelijke en wenselijke arbeid te verrichten, zou dat niet alleen hun leven en inkomen verbeteren, hun ook een machtspositie geven. Zo ‘totaal’ gesteld lijkt dit ver weg, maar is dit minder reëel dan andere veelomvattende voorstellen? Bovendien hoeft alles toch niet in één keer?
      De vakbeweging en politieke partijen moeten de alzijdige, internationale arbeidstijdverkorting maar weer agenderen. Met al haar boeiende maatschappelijke ‘spin-off’. Inderdaad vraagt algemene arbeidstijdverkorting politiek en economisch om een anders gericht politiek denken, so what?


De duur van de arbeid raakt alles

De raakvlakken zijn talloos. Over de hele linie korter werken haalt veel overhoop, maar bewerkstelligt grotere gelijkheid in rechten en kansen. Het is eerlijker delen en bevordert solidariteit tussen generaties, stelt discussies over migratie in een ander daglicht geeft de werkenden meer democratische macht.
      Het is een plezieriger en socialer perspectief dan het basisinkomen. Immers, ATV veronderstelt solidariteit over de hele linie, terwijl wanneer vooral het inkomen centraal staat dit ook individualisme kan versterken. Geef alle jongeren werk, geef iedereen werk, verlaag de arbeidstijd tot het niveau waarop iedereen werk heeft - en verleng deze desnoods weer als het echt niet anders kan. Laat de discussie over Europa gaan over ‘ATV in Europa’. De ATV als maatstaf voor duurzame arbeidsparticipatie voor iedereen, gezond én gehandicapt, integratie door volwaardig werk. ATV om lonen – zeker op den duur – te verbeteren, te verhogen tot een niveau waarop de armoede wordt opgeheven. Korter werken als de beste remedie tegen ‘burn out’, voor een gezonde leefstijl met een beter ritme van leven, werken en aandacht voor de kinderen. Of ATV in minder werkdagen van maximaal acht uur, om files en autorijden in te perken en zo het milieu te ontzien. Goed voor de opvoeding, het onderwijs, de moraal en de vrede. Zo gezien is ATV allesomvattend.

De arbeid is een wezenlijk onderdeel van ons bestaan, maar ook dé plek waar mensen uitgebuit worden, vaak weinig te vertellen hebben, in een afhankelijkheidspositie zitten, kortom waar nog veel vervreemding bestaat. Nadenken, politieke macht vormen en opkomen voor experimenten en liever nog het invoeren van ATV als alternatief. Dat kan nieuwe perspectieven bieden, omgekeerd aan berusting in de armoede, de eeuwige voedselbank en uitsluiting. Zó gezien is greep op de lengte van de arbeidstijd door de werknemer(s) zelf inderdaad fundamenteel.
      Arbeidstijdverkorting is niet het enige of totaal afdoende antwoord voor alles, natuurlijk niet, maar kan wel een strategische en praktische goede richting vormen.





Genoemd citaat staat in: Karl Marx, Das Kapital, Kritik der politischen Ökonomie, Buch III, in Karl Marx, Friedrich Engels, Werke, Band 25, Dietz Verlag, Berlin 1983, p. 828.