– Ach! Natuurlijkheid vind je bij de insecten, onnatuurlijkheid vind je bij de mens. (…) Op geforceerde wijze scheiden ze verheven en nederig, voornaam en gewoon, en werken zo meer strijd in de hand. –
De taoïstische tekst Wunengzi uit het jaar 887 geeft een kritiek op machtsmisbruik en bureaucratie. Wunengzi betekent iets als Nietskunner. Niets is niet veel, zou je denken, maar dat klopt niet. De tekst is fundamenteel, er wordt naar achterliggende factoren gekeken. Zoals naar het feit dat Confucius pleit voor het in acht nemen van juiste begrippen. De kritiek is nu echter dat juist de taal, de woorden en de indelingen een basis kunnen vormen voor machtsmisbruik en onderdrukkende regels. Indelen in begrippen betekent het forceren van natuurlijk leven.
Volgens Nietskunner wordt zo het leven uitgeroeid. ‘En dat is de schuld van diegenen die men wijzen noemt.’ (p. 59) Dat duidt op het confucianisme. Indelen, inkaderen, classificeren en reguleren kunnen een grote belemmering vormen. Het lijkt een zeer vroege kritiek op wat men tegenwoordig ‘framen’ noemt. Nietskunner wil dit omkeren, bijvoorbeeld vanuit de liefde en zorg voor de familie: ‘Kijk, indien er geen specifieke groep mensen is om ouderlievend en barmhartig te bejegenen kun je de hele wereld ouderlievend en barmhartig bejegenen.’ (p. 74) Van het kleine verband redeneert hij zo door naar het universele.
Nietskunner toont het taoïstische pad waarin afstand nemen van concrete inhoud en van vaste patronen een grote rol speelt. Overigens eindigt deze kritische tekst met een passage waaruit blijkt dat radicaal afstand nemen ook kan leiden tot onverschilligheid, en dit een gevaarlijke consequentie van deze theorie kan zijn. (zie pp. 151-152) Zo’n consequentie is misschien vergelijkbaar met Japanse oorlogsvliegers in de Tweede Wereldoorlog die een morele onverschilligheid hadden gekweekt met behulp van de praktijk van het zenboeddhisme.
Dit sluit niet uit dat afstand nemen ook de morele betrokkenheid kan versterken. Het hangt af van de inhoudelijke invulling en uitwerking, en het behoud van een goede balans. Nietskunner zou hier aan toe kunnen voegen, dat als alles per se heel concreet moet, de moraal vervaagt. Die eis van ‘concreetheid’ wordt dan een dwangbuis, van vroeger en nu. De betere invulling moet uitgaan van zorg voor de ander, zelfs voor iedereen.
‘Framing’, ideologisch inkaderen en vastpinnen, is een hedendaags woord, maar er is niets nieuws onder zon.
Wunengzi, Nietskunner, Het taoïsme en de bevrijding van de geest, Vertaald en toegelicht door Jan de Meyer, Uitgeverij Augustus, Amsterdam, Antwerpen 2011.
Het motto bovenaan staat op p. 58.
