Wantrouwen en extremisme

Soms kunnen ogenschijnlijk volledig uiteenlopende zaken verhelderend voor elkaar zijn. Althans voor degene die puzzelt om een ingewikkeld vraagstuk beter te begrijpen. Zo kunnen kwesties rondom de integriteit van de ambtenaar, het idee dat toekomstige revoluties ontstaan door de smartphone en de vraag naar hoe beter greep te krijgen op religieus extremisme elkaar inzichtelijker maken.
      De kritische criticus kan daarna dit idee weer aan flarden schieten, want er is natuurlijk altijd meer over te zeggen, maar toch …

Zaak 1. Het tijdschrift Binnenlands Bestuur van 25 april schrijft dat recent onderzoek uitwijst dat vergeleken met 2008 ambtenaren nu een verdubbeling van praktijken vermoeden die op de ambtelijke werkvloer niet thuishoren. Het gaat dan om misbruik, ongepaste omgangsvormen, een enkele keer om corruptie, enzovoort. Waarna onmiddellijk wordt toegevoegd dat de wijze van vragen stellen en de perceptie, dus subjectieve factoren, een rol kunnen spelen bij deze uitslag. Dat doet onmiddellijk denken aan achterliggende vragen. Onzekerheid, werkdruk, ontslagen en inhoudelijke extreme zwenkingen van het beleid waardoor de ambtenaar een boodschap moet uitdragen die in strijd is met die van gisteren, leiden tot onzekerheid en wantrouwen. Wantrouwen in de maatschappij leidt tot vluchtwegen, niet eens direct tot misbruik, maar wel tot de gedachte eraan.

Zaak 2. Het idee dat ‘alles anders’ wordt, wordt zwaar overdreven. Dat leidt tot hoop, soms misplaatste hoop en dan weer tot teleurstelling. Zo lees je momenteel herhaaldelijk in de papieren media dat machtsvorming voor de nieuwe generatie voortkomt uit de nieuwe media. Maar de zogeheten twitter- en smartphone-revolutie in Egypte heeft weliswaar aan een snelle grote verandering bijgedragen, maar even spoedig aan de ineenstorting ervan, de nieuwe machtsgreep, door gebrek aan organisatie. Ofwel, met nieuwe media kun je razendsnel mobiliseren, maar stabiele macht vormen is een stuk lastiger. Ook dat leidt tot wantrouwen, omdat het snel gevestigde vertrouwen als sneeuw voor de zon verdwijnt. Beter is ongetwijfeld een mix van nieuw en oud, snelle mobilisatie in samenwerking met democratisch opgebouwde macht, dus meer stabiele organisatievormen. Alles wordt niet zomaar anders, al spreiden de verschijningsvormen nog zoveel nieuwigheid ten toon.

Zaak 3: Extreme vormen van religie baren zorgen. Men wijst op moslimextremisme. Duizenden euro’s worden in Nederland momenteel ingezet voor cursussen en andere ideële activiteiten om extremisme te herkennen en te bestrijden. Het zal maar matig helpen. Want voor sommige jongeren is de werkelijkheid extreem, namelijk perspectiefloos. Teveel discrepantie voor hen tussen voorgespiegelde uiterlijke vormen en reële mogelijkheden. Dan hoor je er niet meer bij, zo is het gevoel. Dat brengt onzekerheid en angst met zich mee, en de mogelijke vlucht in extreme vormen. Net zo goed in het christendom, waar men nu al spreekt over neofundamentalisme. Niet alleen elders, ook hier. Die neofundamentalist offert zijn leven ook op, door er geen eigen inhoud meer aan te geven.
      Neo? Zo nieuw is het niet. De kerk geeft het voorbeeld. Twee dode pausen ineens heilig verklaren, wie geeft mensen van vlees en bloed het recht hiertoe? Het is massale schijn, een politiek die de leegte verdoezelt. Het is het aanmatigende recht uit onzekerheid een façade van zekerheid op te bouwen. Heilig verklaren, dat is op de stoel van god gaan zitten, wat niet eeuwig goed werkt.

Integriteit onder alle condities, ‘alles-wordt-anders’, fundament, het draait elke keer om een wereld die zelf het vertrouwen en de rust niet meer uitstraalt. En het individu slechts keuzes biedt uit extreme of goedkope vormen, of het moeilijke pad zelf te ontdekken. Veel mensen slagen daar overigens wonderwel in en zijn vaak nog sociaal actief ook. Maar de kwestie is dat gebrek aan respect, recht, serieus werk, inkomen en welzijn per saldo een inhoudelijke kant heeft, een leegte veroorzaakt. Dat sommigen deze dan met vreemde gedachten vullen is op zich helemaal niet vreemd. Extreem wordt dan gewoon, en kan in korte tijd ontstaan. Daar is geen smartphone voor nodig.
    Cursussen extremisme te herkennen zijn niet de beste investering. Investeren in een werkelijk stevige sociale maatschappij helpt zeker op de langere duur een stuk beter.