Attendering: het recent verschenen boek van Jan Keulen, De oorlog van gisteren, Herinneringen van een correspondent, Uitgeverij Jurgen Maas, Amsterdam 2022, ISBN 978-90-8321-088-9.
In deze tijd van de oorlog om Oekraïne zullen ongetwijfeld weinigen geneigd zijn zich uitgebreid te verdiepen in nóg een oorlog. Wat dat betreft kwam het nieuwe boek van Jan Keulen misschien niet uit op het meest gelukkige moment. Als we echter verder kijken blijkt dit anders te liggen. Na een diepgaander bespreking van de situatie in het Midden-Oosten kan een hedendaags beeld worden gevormd wat vandaag de dag de oorlog is en wat die allemaal teweegbrengt. Dit nieuwe boek kan dan bijdragen aan politieke bewustwording, ook over wat is nagelaten om oorlogen te vermijden of de stoppen. Eigenlijk heel dichtbij spelen dreigingen en terreur, die kunnen groeien, onbeheersbaar worden. Inderdaad dichtbij, zeker ook voor de mensen van nu actueel. De oorlog is niet ver weg en internationale organen als de Verenigde Naties blijken vaak heel onmachtig als ze trachten een conflict te vermijden.
Het boek telt bijna 400 bladzijden. Veel? Ook dat gegeven is zeker geen reden het boek ongelezen weg te leggen. De schrijver heeft jarenlang in Libanon en andere plaatsen in het Midden-Oosten gewoond en gewerkt. Dat werken was vaak als enige journalist van de Nederlands Pers, in dit geval van De Volkskrant. Tal van zware uitbarstingen van geweld van de oorlog werden door hem van dichtbij meegemaakt. Dát en de besprekingen hierover met veel mensen in Beiroet brengt de situatie heel dichtbij. Een beter begrip kan een boek moeilijk brengen, dus in die zin kan dit boek nu al als een werk van belang worden gezien. Bij de gesprekken met burgers ontstaat onvermijdelijk een gevoel van nabijheid, sympathie en respect. Knap is dat over het algemeen Keulen weliswaar betrokken is, zijn solidariteit toont, maar ook waar nodig voldoende afstand weet te nemen. Zeker wanneer het gaat om ingenomen standpunten. Al met al biedt dit boek een meer dan voldoende basis om een eigen visie te vormen over veel aspecten van de complexe verhouding van Israël en Palestina.
Het geweld en de terreur die spelen zijn van een omvang en gruwel die moeilijk te bevatten zijn. Dieptepunt is de enorme moordpartij in 1982 bij en in de woongebieden van Palestijnen Sabra en Shatila. Hier worden geen honderden, maar eerder duizenden bewoners gedood. De getallen doen je hier duizelen, en toch weet Keulen in die situatie eropaf te gaan en een haast onderkoelde reactie te geven. Ondanks de massa slachtoffers die het individu vermorzelen blijft de schrijver spreken met mensen om hem heen, refererend aan morele doelen als menselijkheid en vrijheid.
Reflecties van Keulen zijn vaak wat impliciet als het gaat om de mogelijkheden van een menswaardig en vrij leven, en de drang daarvoor dan ook op te komen in de vastgelopen relaties van de volkeren van Libanon en omgeving. De praktijk, de reële armoede, de onderdrukking en de doden staan voorop. De waarden tellen meer dan het verhaal eromheen. Dat voor Keulen die praktijk voorop staat en niet een verhaal alleen blijkt ook aan het eind van het boek. Keulen heeft dan op verzoek van de sjeik van Qatar trainingen voor journalisten opgezet. Op een zeker moment wordt hem voorgehouden zijn scholingsinzet te laten varen en uit te kijken naar ander werk. Hij reflecteert dan in zijn boek, dat hij ervoor past om met geld van de sjeik iets anders te gaan doen. De inzet is immers de persvrijheid en vrijheid van meningsuiting te bevorderen. Deze doelstelling past niet bij de visie van Qatar en andere Arabische landen. Dan maar geen werk aldaar.
Zoals de lezer merkt, is dit een positieve attendering. Hett boek laat zien dat ook in de moeilijkste politieke tijden bij vasthoudendheid er nieuwe mogelijkheden kunnen ontstaan. Het is moeilijk en duurt lang. Maar de volkeren over wie dit gaat leven, ze zijn actief. En dat zijn ze op tal van manieren. Daar kan op ingespeeld worden. Zoek verbinding, contacten in cultuur, onderwijs en sociale zorg. Er zijn in eigen land genoeg raakvlakken met elke vorm van handelen in het Midden-Oosten. Daarbij is het basaal, noodzakelijk van de feiten af te weten. De feiten beoordelen en proberen vooruit te gaan.
Het boek dat hier zo kort samenvattend besproken is, is voor zo’n praktijk een rijke bron van kennis. En bij de boekhandel? Kijk er eens in of koop het boek.
