‘Rusland biedt ons het enige voorbeeld in de geschiedenis van een reusachtig rijk waarvan het onmiskenbare bestaan van zijn macht – ook na de nodige succesvolle wapenfeiten – meer als een geloofskwestie wordt gezien dan dat het met een realistisch oog wordt beschouwd.’
Zo’n vergaande uitspraak kan alleen iemand doen, die gewend is het grotere verband te analyseren en te benoemen. De uitspraak is van Karl Marx, die uitermate kritisch schreef over de opkomst van het Russische rijk in de vroegere geschiedenis en in de voor Marx eigentijdse.
Ongeveer 15 jaar geleden was ik in Petersburg en raakte in gesprek met een gids die ons zeer indringend wees op de zijns inziens slechte verdeling van Rusland en de andere voormalige staten van de Sovjet-Unie. Zijn argumentatie was in hoge mate religieus. Hij herhaalde steeds dat hij niet kon snappen waarom de westerse landen zélf niet inzagen veel gelukkiger te kunnen leven in een grote omvattende eenheidsstaat, met aan de leiding een bestuur van Russische eenheid.
De man nam mij of mijn groepsgenoten niet zozeer iets kwalijk. En hij was niet het type partijcommunist die alleen maar terug wilde naar ‘vroeger’. Hij wilde echter weten of wij dan ook niet snapten, dat iets onmetelijk groots verloren was gegaan. Mijn groepsgenoten vonden dit echter überhaupt geen thema, ze ginnegapten er wat over. De Rus schetste een ideaalbeeld van een heilig samenleven der volkeren, geborgd door een Russische eenheid. Inderdaad snapte niemand dit. Wat is de winst van zo’n eenheid? Waar ging het eigenlijk over? Concreet? Als je realistisch denkt …?
Recht, etniciteit, normativiteit, ethiek, het zijn disciplines die het leven en samenleven helpen zich te verdiepen. Ze kunnen echter ook uitgroeien tot valse, verbeelde visies, die illusoir zijn. Illusoir, maar wel destructief. Dat speelt ook mee in de waanzinnige oneigentijdse (?) oorlog in Oekraïne. Stel dat Rusland deze oorlog met de wapenen wint, is er dan überhaupt ergens iets gewonnen? Poetin en consorten zitten gevangen in een mix van egoïsme, geloofskwesties, (on)macht, gevoelens van miskenning en een overspannen terugverlangen naar iets dat er nooit was. Een verlangen dat in de oorlog leidt tot grote wreedheid en ontkenning van de waarheid.
Geloofskwestie of niet, alleen het stoppen van het geweld kan helpen Rusland een aanzien terug te geven dat past in de huidige en toekomstige tijd. Pas dan kan Rusland ook zelf weer een waardige vrede kennen. Het is niet makkelijk en zeker niet vanzelfsprekend dat dit punt nog kan worden bereikt. Dit punt vraagt bovendien om een realistisch oog, om een sociale en democratische sturing mogelijk te maken.
Citaat ontleend aan: Karl Marx, Geheime diplomatie in de achttiende eeuw, Ingeleid en van aanvullende aantekeningen voorzien door Lester Hutchinson, Uitgeverij Servire, Katwijk 1983, p. 119.
Karl Marx (1818-1883)
