Kapitaal, klimaatgeruzie en het vanzelfsprekende overtreffen

Tweehonderd jaar geleden bestond overal slavernij en dwangarbeid: ‘Zo’n wereld zou vandaag de dag natuurlijk ondenkbaar zijn. Maar zo zag de wereld – onze wereld – er nog maar tweehonderd jaar geleden uit, en voor de meeste mensen in die tijd was het ondenkbaar dat het ooit anders zou kunnen worden.’

Uit: Adam Hochschild, Bevrijd de slaven


‘De vervuiler betaalt’, zou dat niet een achterhaald uitgangspunt kunnen zijn? Nu eindelijk de wereld beter begint te snappen dat door de dreigende klimaatcatastrofe er écht iets moet gebeuren, wijzen tal van bedrijven, politici, groepen en mensen naar anderen. Dáár zitten de vervuilers.
      Zij moeten maar dokken, die verre vervuilers. Dat leidt tot afwachten, want niemand wil tekort gedaan worden door te veel te betalen. Als dat dan te lang duurt en de oorlog breekt uit voor de beste plekjes, dan is men daarop wél goed voorbereid. De nieuwe bewapeningswedloop is al in volle gang. Vooral omdat men nu vaak al – al dan niet stiekem – denkt, dat anderen maar moeten dokken. Zij mogen voor de problemen opdraaien. Het ego voelt zich al bij voorbaat tekort gedaan.

Logica versus logica. Het kapitalistische stelsel is gebaseerd op een negatieve drijfveer, het egoïsme. De liberale individualistische logica versus het sociale denken. Ik zou alleen maar willen pleiten voor dat laatste. Grijp alle kansen te erkennen dat de wereld een kolossaal collectief probleem heeft dat dit dus ook zó moet worden geanalyseerd en opgelost.
    En zo ja, dan ophouden met de schuld aan anderen geven. De opgestoken vingertjes die zeggen, ‘jou gaat dat veel kosten.’
      Liever samen de kosten, de lasten dragen, én van de lusten genieten. Ook dat laatste, het zijn immers niet alleen lasten, maar er zijn ook echte verbeteringen mogelijk, die het leven aangenamer kunnen maken. Samen, solidair, beter sociaal reguleren, zowel de kosten als de uitvoering. Niet rigide, wel doortastend waar dat nodig is.

Bijvoorbeeld geen vliegtaks van € 7.- per vlucht, zoals voorgesteld. Daar lachen de rijken toch om, de armere mensen daarentegen voelen dat wél. Dat is een goed voorbeeld van een regulering van niets, een foute. Laat liever mensen voorlopig minder vliegen en zet ze in de elektrische autobus en de trein. Dat wordt dan de komende tijd, het nieuwe standaardvervoer in de vakantie. Ieder nog hooguit één keer per jaar laten vliegen en niet meer. Dat dus gewoon verbieden? Dat zal heel wat gemopper geven, maar het is tijdelijk, en wat zullen bedrijven dan hard kunnen werken om snel elektrische, betere vliegtuigen te ontwikkelen. Dat zal dan in een jaar of vijftig misschien wel gelukt zijn.
    En ook: kolencentrales, gewoon snel dicht doen, minstens een groot deel ervan. Niet wachten tot een punt X, dat maar niet wil komen. Eerst doen, niet eindeloos de discussie. Tijdelijk minder gas en stroom? Dan zit je dus iets meer in de kou, en dat is een stuk beter dan onze kleinkinderen in het water.

Enzovoorts. Het zijn maar vereenvoudigde voorbeelden van een idee, van de vele vergelijkbare ideeën die broodnodig zijn. En de kosten: verhoog het hele inkomensniveau (over de hele linie) drastisch, en laat de bedrijven en mensen die het betalen kunnen flink meer belasting betalen, zolang dat nodig is. Een flinke sociale portemonnee vormen in plaats van allerlei aparte heffingen die niet solidair zijn en het zicht op het geheel ontnemen. Over aparte heffingen kan de rechtvaardigheid nooit volledig worden vastgesteld, eeuwig gekissebis. Beter is een meer algemene insteek te kiezen. Dat is vervolgens gewoon een kwestie van wennen aan wat nog wat ongewoon was.

Het moet doortastender, er moet politiek werkelijk leiding worden gegeven. Het gebrek daaraan is een deel van de oorzaak van de politieke verwarring die zo breed bestaat. Collectief geld innen, werkelijk verduurzamen zoals nodig, daarvoor ook bijdragen, betalen aan de sociale woningsector, het verkeer, de distributie en de landbouw. Stevige IJkpunten vaststellen.
    Het kan veel doortastender. Geen vage discussie over klimaatrechtvaardigheid, maar dat direct concreet invullen en klimaatverantwoordelijkheid nemen. Er geen eindeloos verdelingsvraagstuk van maken, maar gelijk een fors deel van de sociale en materiële ongelijkheid opheffen. Dat als uitgangspunt, om de collectieve portemonnee te vullen, niet als een mogelijk onzeker eindpunt. Als – al dan niet tijdelijk – de belasting omhoog moet, moet dat gewoon.
    Het kapitalistisch model wordt keer op keer als het enige vanzelfsprekende gezien. Karl Marx zag het egoïsme als basis ervan. Het ego is een krachtige motor, maar een verkeerde om het vraagstuk van de zorg voor de hele aarde op te lossen.

Het vanzelfsprekende opheffen. Dat gaat moeilijk, maar kan wel. Adam Hochschild schreef het citaat bovenaan deze blog. Hij onderzocht grondig ‘het verhaal van de eerste mensenrechtencampagne’. Dat had inderdaad het verbluffend resultaat dat in slechts één eeuw tijd over de slavernij overal werkelijk anders werd gedacht, en die verandering ten goede ook in de praktijk overheerste. Het vermeende onmogelijke werd de nieuwe norm. En die slavernij had over de hele wereld heel wat langer geheerst dan het moderne kapitalistische stelsel.
      Al snel kon men zich helemaal niet meer voorstellen ooit anders te hebben gedacht.

Door de enorme vervuiling en opwarming heeft de mens zichzelf tot slaaf gemaakt. Vervreemd van veel natuurlijke mogelijkheden en vrijheden, verslaafd aan energie en onmachtig in al zijn almacht, met veel verlies aan saamhorigheid. De erin gepompte kapitalistische manieren van denken moeten daarom worden opgeheven, om de noodzakelijke verandering nog door te kunnen voeren en dat vooral ook kwalitatief veel beter te kunnen doen. Want dat kan moeilijk lukken wanneer egoïsme de beslissende drijfveer is.
      Er is een nieuwe vanzelfsprekendheid in de maak. Als dat zo is kan dat ook beter maar zo snel mogelijk gebeuren.




Bron:

Adam Hochschild, Bevrijd de slaven! Het verhaal van de eerste mensenrechtencampagne, Uitgeverij J.M. Meulenhoff, Amsterdam 2015, p. 10.