‘Ze willen allemaal de concurrentie, zonder de kwalijke gevolgen van de concurrentie.’
Karl Marx, 1846
Over kapitalisten, burgerlijke economen en ideologen schreef Marx in een brief van 28 december 1846 aan Pavel Annenkov: ‘Ze willen allemaal de concurrentie, zonder de kwalijke gevolgen van de concurrentie.’ Het gaat hier om veel meer dan ironie, zoals blijkt uit het feit dat Marx hier vaker op terugkomt. Lees ‘Het kapitaal’.
Vandaag de dag hoor je dit ook, nu de marktwerking zijn werk doet. Het valt allemaal niet echt mee. Zelfs grote jongens op de markt als Nuon en KPN zijn na jaren concurreren terug bij AF, zo wordt er gezegd. De hele crisis, de economen vertellen vaak wat er allemaal niet kan, maar wat dan wel? Veel mensen vinden inmiddels wel dat je ‘de economie niet kapot mag bezuinigen.’ Natuurlijk, maar is dat alles? De concurrentie beperken, maar hoe dan? Concreet?
Je weet natuurlijk niet zo maar wat er moet gebeuren, denk je misschien. Is dat wel waar? Toch hoor en lees je allerlei goede suggesties. Waarom worden deze niet wat vaker samengevat in één pakket? Dingen die gezegd worden, moet men ook durven herhalen. De liberale economen en beeldbuissprekers zullen zeggen dat dit helemaal niet zomaar mag of kan. Ze mogen een betere oplossing geven.
Hoog tijd dus voor een ‘veranderagenda’. Mooi woord. Bedrijven, instellingen en gemeenten hebben dit voor veel reorganisaties gebruikt om te vertellen dat ieder moet meedoen als er ‘flinke opgaven’ zijn. Dat geldt nu dan ook voor een maatschappelijke veranderagenda.
Eerder (zie de link onderaan deze weblog) riep ik al op een beetje meer utopisch ofwel out-of-the-box te denken als het gaat om de toekomst. Geen ‘Wolkenkuckkucksheim’, niet te vaag natuurlijk, maar wel gedurfd.
De socialist Sjaak van der Velden vraagt op de website van ‘Solidariteit’ ook om een linkse toekomstvisie (zie ook de link). Hij meent dat linkse mensen vooral slechts defensieve kritiek geven. Nou, dat hoeft natuurlijk niet. Van der Velden wil ook een ‘alomvattende maatschappijkritiek’. Dat kan natuurlijk, maar je kunt ook beginnen concreter te worden. En dan al werkend standpunten en visie verder ontwikkelen. Dat is nog geen socialisme, maar al werkende weg kan er verder aan gesleuteld worden, theoretisch en praktisch, vice versa.
Wat te doen in een slim veranderpakket dat voldoende tegendraads is om de bezuinigingsagenda uit te dagen en een begin kan zijn van een weloverwogen aanpak? Bijvoorbeeld dit:
- Korter werken voor iedereen zolang er een groot arbeidsoverschot is, en bij tekort zo nodig weer verlengen. In dagen, weken en in leeftijd. Verdeel werk eerlijk. Zorg dat alle jongeren én ouderen betaald werk krijgen.
- Versterk de zeggenschap van werknemers in bedrijven en instellingen. In de crisis zijn vooral werknemers en werklozen de dupe, maar de medezeggenschap is vaak zwak en soms volledig uitgehold. Dat kan veel sterker.
- De voornaamste banken nationaliseren. In de ‘Volkskrant’ pleitten enkele hoogleraren reeds hiervoor, omdat de winsten doorgaans privaat geïncasseerd worden, maar de verliezen collectief worden gedragen. Erg rationeel is dat inderdaad niet.
- Telecommunicatie (etc.) nationaliseren. Wat was er mis met het voormalige Staatsbedrijf der PTT? En met het feit dat er in elk dorp een mooi servicepunt was, geheten postkantoor? In de dorpen hangen de meeste wegwijzers nog. Telecommunicatie, inclusief de kabelaars, groot geworden vanuit de collectieve basis van de gemeentelijke centrale antenne, en destijds warm aanbevolen als heel efficiënt.
- Energie. Nuon heeft problemen. De SP pleit ervoor de energiemarkt eens goed te bespreken. Wat is echt duurzaam en veilig voor de toekomst? Goed idee. Koop om te beginnen de Nuon maar vast terug.
- De leiding van bedrijven en instellingen onder reguliere Cao’s laten vallen. Ook niet zelf bedacht, dat heeft de FNV gedaan, maar vaak hoor je zulke goede suggesties maar een poosje, en is het weer weg.
- Geen ontslagen in de zorg en de sociale werkvoorzieningen. De sanering die nu speelt kost veel geld en is voor de kwaliteit totaal contraproductief. Zorg en voeding zullen sowieso dragende factoren zijn in de toekomstige economie. Daar zal men dan op in moeten spelen en dat gebeurt nu onvoldoende.
Raakt dit de hele economie? Wel veel, maar in zo’n verhaal kunnen productieve en creatieve bedrijven met een fatsoenlijke Cao blijven wat ze zijn. Er zal gezegd worden dat het te radicaal is, of terug-naar-vroeger of dat het niet mag. Maar waar een stevige politieke wil is, is meestal ook wel een weg.
Anderen zeggen misschien dat het niet radicaal genoeg is. Maar wat voor visie ook, het is nooit einde verhaal, altijd weer een verdere start. Op het moment zelf, dus het moment van vandaag, moet een maatschappelijke veranderagenda leiden tot een slimme mix van sociaal beleid, zeggenschap, rationaliteit en markt. Het mag allemaal wat intelligenter, maar dat kan ook door de discussie concreet te maken en samen op te trekken waar eensgezindheid mogelijk is.
Bronnen:
Karl Marx, Brief aan Pavel Vassiljevitsj Annenkov, verstuurd uit Brussel op 28 december 1846.
Zie: deze link
Mijn artikel Durven vooruit te denken, Over conservatisme en socialisme is op verschillende plaatsen te vinden.
Zie Vlaams Marxistisch Tijdschrift: deze link
Of zie op Marxists.org: deze link
Het artikel van Sjaak van der Velden, Wat is de linkse toekomstvisie?
Zie ‘Solidariteit.nl’: deze link
