zaterdag 9 augustus 2014

Machtig fragiel web









Machtig fragiel web

Filosofisch bos Ampsen. Vroeg op pad, nog onbetreden paden. Midden op het pad een nauwelijks zichtbaar prachtig spinnenweb, breeduit gespannen. Prachtig en op kleine schaal machtig.

De spin in het midden heeft de macht. Net als de grote machthebbers op deze wereld. Wie is de spin en wie wordt er gevangen? Zijn er twee grote machthebbers, of zijn het er meer? Ze zijn verstrikt in hun eigen web. Het is met moeite verworven, maar je bent niets meer zonder dat. Als de spin zijn web verlaat, verliest alles wat hij doet zijn kracht. Machthebbers zijn benoemd op belangen en beloften. Dat maakt hen kwetsbaar. Er zijn mensen die hen hier aan houden, een machtsevenwicht. Een machtig bestaan zonder veel vrijheid, al bedriegt de schijn.

Spinnen die hun web breeduit spannen krijgen met onverwachte gebeurtenissen te maken. Groter dan hun eigen macht. Een volgende wandelaar ziet het web niet eens, loopt er doorheen, veegt van zijn wat bezwete voorhoofd de laatste draden van het web weg, merkt nauwelijks wat er gebeurt. De spin kan opnieuw beginnen of het helemaal wel vergeten. Het web lijkt groot maar dat maakt de kans om te blijven voortbestaan klein.













vrijdag 8 augustus 2014

Een tip voor vandaag van Montaigne


Zijn de column en de weblog iets van deze tijd? De renaissancefilosoof en politicus Michel de Montaigne (1533-1592) schreef Essays, een boek van meer dan 1000 pagina’s. Deze essays zijn korte teksten die men – het woord zegt het al – als een probeersel kan beschouwen. Ze gaan over allerhande zaken, politieke, maar zijn ook persoonlijk, een soort proefsom van argumenten en visies. Hij vulde ze meer dan eens aan met nieuwe argumenten, waarbij hij de oude naar het schijnt gewoon liet staan. Alles bijeen voor de proefsom. Korte teksten, historisch en actueel, politiek en persoonlijk, het zijn dus gewoon columns. Er is maar weinig nieuws onder de zon.

Een essay heet ‘Over de ijdelheid van woorden’. Montaigne: ‘In vroeger tijden was er een redenaar die zei dat het zijn vak was kleine dingen groot te doen lijken en te maken dat ze groot gevonden worden.’ Zo ging dat vroeger dus.
    De oplossing van die foute praktijk: ‘Toen de Atheners beseften hoe verderfelijk de retorische praktijken waren, hoewel die in hun stad algemeen waardering genoten, schreven ze voor het belangrijkste onderdeel af te schaffen, namelijk het inwerken op de gevoelens, en ook de voorredes en slottirades weg te laten.’ Het oude Athene, lang geleden.

Hoe zit dat nu? Ongeveer zo:
    Toen de Sovjet-Unie uiteenviel en de nieuwe landen werden verdeeld volgens de oude staten die geen autonome staten waren, werden de voorredes met veel blijheid gevuld. De slottirade was het einde van de geschiedenis en de alomvattende vrije markt. Verder nadenken overbodig.
    Toen Joegoslavië aangespoord werd ook uiteen te vallen, vergat de slottirade uit te leggen hoe al die kleine landen die etnisch nog altijd verdeeld waren nu verder moesten. Het zou vanzelf verder wel goed komen, het was nog maar de voorrede.
    Toen in Syrië de ooit met machtsvertoon kunstmatig geconstrueerde staat uiteen begon te vallen ontbrak de voorrede die maande tot voorzichtigheid. God (?) zegene de greep, het was lente, de keten van oorzaak en gevolg zou op korte termijn al veel geluk brengen.
    Nu ieder met de brokken zit en met nog veel meer ergs, ontbreekt het goede verhaal, maar worden de voorredes en slottirades voor alle tv’s luidkeels gepresenteerd.

In parlementen en andere politieke fora heerst tegenwoordig een debatstijl waarin men het zo formuleert: ‘Meneer de voorzitter, in dit huis …..’ Alsof je het over thuis hebt.
      Montaigne zegt in 1580 in de voorrede van zijn Essays, dus helemaal aan het begin: ‘Dit lezer, is een eerlijk boek. Het waarschuwt u al direct dat ik het uitsluitend voor privédoeleinden en huiselijk gebruik bestemd heb.’
    Wat zou het toch mooi zijn, nu de burgeroorlog woedt, de handelsoorlog dreigt en in het Midden-Oosten en Afrika afschuwelijk geweld aan de orde van de dag is, dat de staatslieden hun voorredes en slottirades slechts voor huiselijk gebruik zouden benutten, als ze echt niet zonder kunnen, en voor het publiek hun ware overwegingen helder, volledig en voor discussie vatbaar zouden presenteren.




Bron: Michel de Montaigne, Essays, Vertaling Frank de Graaff, Uitgeverij Boom, Amsterdam 1993, pp. 17 en 359.





Michel de Montaigne (1533-1592)









woensdag 6 augustus 2014

Periodiek ontslag


Het is weer ontslagtijd. Pas signaleerde een onderwijsvakbond dat wanneer de zomervakantie aanstaande is het aantal ontslagkwesties toeneemt. Natuurlijk staat de bond garant voor de leden in zo’n situatie de best mogelijke vertrekregeling eruit te slepen.
      Vertrekken is iets persoonlijks. Of zoals schooldirecties dat soms zo mooi zeggen, dat ze met spijt van een collega afscheid hebben moeten nemen. Daarmee bedoelen ze dan geen sterfgeval of pensioen. Vaak ook niet dat ze er zelf lang van wakker liggen.

Tegenover deze individuele kant staat echter een collectieve kant, en de zaak van de onderwijsinstelling en het onderwijs in het algemeen. Vroeger moest iemand het er echt naar gemaakt hebben als hij werd ontslagen. Het was het laatste waaraan werd gedacht. En voor de meeste opleidingen kregen de docenten na een proeftijd gewoon een vaste aanstelling of de mogelijkheid zich nog verder te bekwamen. In sectoren als het hbo floreren momenteel echter de flexcontracten en payrollconstructies.
      Bovendien is disciplinering doodnormaal geworden. Is een docent (te) zelfstandig of heeft hij een (te) grote inbreng in een medezeggenschapsraad, dan moet hij goed op zijn tellen passen, zo lijkt het. Er bestaat misschien ontslagbescherming, maar ook tal van wegen die te omzeilen. Vergelijkbaar met klokkenluiders, waarvan een groot deel problemen krijgt. De bekende stank voor dank.

Kortom er heeft een cultuuromslag plaatsgevonden, en niet zo’n beste ook. Daarmee hebben ontslagen, ook al verdient ieder die dit aangaat persoonlijke ondersteuning, voor personeel, studenten en ouders ook een structurele kant.
      Als dan de zomertijd gepaard gaat met de minder zonnige kant van het ontslag, mag daar ook als probleem wel wat meer aandacht en actie voor komen. Zodat het helemaal geen strikt persoonlijke zaak meer hoeft te worden. Dat brengt op den duur de rust en aandacht terug die onderwijs nodig heeft. Je vermijdt dan de pijnlijke situatie dat personeel verdwijnt terwijl collega’s ver weg een zonnige vakantie genieten. Voor vakbonden liggen meer taken in het verschiet dan het behalen van goede vertrekregelingen. Zoals een mooie zomer voor iedereen.








dinsdag 5 augustus 2014

Demonstreren heeft zin


Niet iedereen houdt van demonstreren, maar ook zonder veel zin heeft demonstreren zelf wel degelijk zin. Het is een vorm van positief machtsgebruik en van toepassing van je rechten als staatsburger. Er zijn veel vormen van demonstreren, maar louter je uiten vanaf je computer of via het stemlokaal kan nooit de demonstratie volledig vervangen.
    De oude en helaas bijna vergeten handwerksman en filosoof Joseph Dietzgen (1828-1888) zei dat mochten onverhoopt ooit de socialisten uitgedund zijn tot een kleine club hij niet zou aarzelen de rode vlag voorop te blijven dragen. Niet dat hij klakkeloos achter van alles aanliep, hij was juist een verstandig en evenwichtig man. Maar er zijn principes die er toe doen, en dat openlijk te manifesteren telt.

Ruim een week geleden liep ik mee met een demonstratie tegen de bombardementen op Gaza. Elders en in andere landen gebeurt hetzelfde. Heb je echter wel eens een journalist positief zien schrijven over demonstraties? Dat is echt een zeldzaamheid. Kennelijk wordt in de journalistenopleiding het individualisme erin gestampt en moet collectief optreden het ontgelden. Lekker makkelijk.
      Wat er maar aan kritiek mogelijk is wordt breed uitgemeten. Natuurlijk moeten discriminerende uitingen aan de kaak gesteld worden, en er tegen worden opgetreden. Maar de essentie is dat gelukkig veel mensen een overdreven enerzijds-anderzijds negeren en zich uitspreken tegen geweld, tegen het doden van burgers, tegen de jarenlange miskenning van de rechten van een heel volk, enzovoorts. Gelukkig zijn er bovendien nog heel wat mensen die begrijpen dat een van de bronnen van extremisme een dergelijke langdurige miskenning is.

De krant vond de demonstratie maar klein, maar zei niet dat die groter was dan de keer ervoor. Ook niet dat langs de kant mensen stonden te applaudisseren en hun sympathie betuigden. En voor de babbel-tv was er allerlei teleurgesteld gepraat toen de demonstratie in Amsterdam gewoon goed verliep. Dat was kennelijk helemaal ongehoord. Het is ook nooit goed…
      Je kunt er lang of kort over schrijven. Demonstreren heeft zin. Kleine groepen en massaorganisaties als partijen en vakbonden mogen en moeten zich ook naar buiten toe manifesteren. Laten zien waar je staat.












vrijdag 1 augustus 2014

Wat is genuanceerd denken (in deze tijd)?


Toen op donderdag 17 juli jl. de MH17 uit de lucht werd geschoten, heb ik enkele blogs over internationale politieke vraagstukken opgeschort. Je kon voorzien dat vanaf dat moment ogenblikkelijk duizenden tweets en andere snelle meningen de wereld in zouden gaan. Meningen die direct weer kunnen omslaan. Mijn blogs gaan bij voorkeur wat meer over visies, achtergronden of opmerkelijke verbanden.
      De toestand in de wereld, in Oost-Europa, het Midden-Oosten en nog veel meer maakt het niet makkelijk nog iets toe te voegen aan de brei van opinies. Ook de kranten schuwen grote woorden niet, en partij kiezen is nu eenmaal aan de orde, maar vaak speelt er veel mee, en zijn zwart-wit meningen voorbarig en onjuist. Hoe nu nog genuanceerd zijn te zijn in deze tijd?

Genuanceerd denken is niet hetzelfde als automatisch het midden tussen de uitersten kiezen. De waarheid kan ‘in het midden’ liggen, maar dat hoeft helemaal niet. Genuanceerd denken is vooral relevante feiten en argumenten op hun merites beoordelen en in het betoog meewegen.
Genuanceerd denken betekent niet dat eigen visies en meningen helemaal opgeschort hoeven te worden, wel dat de relevante overwegingen daarbij zo goed mogelijk inzichtelijk worden weergegeven, hoe ze tellen in de afweging.
      Hoe kun je in internationale politieke kwesties genuanceerd zijn als ‘beide partijen’ zowel bekritiseerbaar zijn als tegelijk een te begrijpen rationaliteit in hun handelen laten zien? Dat kan door die verschillende kanten te laten zien. Begrip tonen hoeft niet te leiden tot goedpraten, en al helemaal niet tot passief accepteren dat het nu eenmaal zo gaat. En ook niet tot de stellingname dat jij begrijpt dat de andere partij het niet begrijpt en je zo dus nog de Zwarte Piet alleen bij die ander legt. Dus ook proberen het onbegrip te begrijpen, zelfs al lukt dat niet helemaal.

Dit zijn maar enkele kanten van het verhaal. Vooral dus proberen argumenten en gedachten goed op hun inhoudelijke merites, op passende gevolgtrekkingen te bekijken.
      Bijvoorbeeld niet uit boosheid de rationaliteit van andere aspecten ontkennen. ‘Separatisten’ kunnen een misdaad hebben begaan – ook door complex militair materieel ondeskundig te gebruiken – maar zijn zij de enige daarin en kan hun doel dan niet nog steeds tot op zekere hoogte rechtvaardig en rechtmatig zijn? En moet je sowieso al meegaan met zo’n term als ‘separatist’? Toen Joegoslavië uiteenviel werd zo’n term nauwelijks genoemd, hoe hard sommigen in West-Europa dat uiteenvallen ook stimuleerden, en had men het over vrijheidsstrijders of sprak men gewoon over Slovenen en Kroaten.
      Of die ene oligarch kan niet deugen, zoals je nu vaak hoort, maar deugen ze in feite allemaal niet, ook niet die rijkaards die befaamde West-Europese voetbalteams op de been houden? Hebben niet zowat alle oligarchen in Rusland meegedaan het vroegere collectieve bezit in te pikken toen de gelegenheid zich voordeed, met allerlei trucs en machtsspelletjes?

Inderdaad zijn dit maar enkele snelle grepen in ingewikkelde discussies, dus nooit volledige analyses. Zoals opgemerkt mogen eigen meningen hierbij, mits uitgelegd, ook een rol spelen. Zo is bij de vele gewelddadige en onoverzichtelijke conflicten die momenteel spelen één ding wel duidelijk. Er zijn veel te veel wapens en de wapenhandel is een misdadig systeem dat keer op keer de drempel verlaagt om daadwerkelijk geweld te gebruiken. Zo’n 20% ervan betreft het Midden-Oosten en een groot deel raakt de verhoudingen tussen wat vroeger Oost en West heette, en inmiddels opnieuw zo heet. Zo spelen bij alle nuances ook harde feiten en grote lijnen. Zouden niet voor alle landen die geweld gebruiken onmiddellijk wapenembargo’s moeten gelden? En wapenbezit, vermindering van wapens, stopzetten van de ontwikkeling van nieuwe wapens, enzovoort, zou dat hele verhaal niet onder de controle van de VN moeten vallen?
      En moet er niet altijd geprobeerd worden te blijven praten, hoe moeilijk dat ook is, omdat praten vechten kan verhinderen?
      Of zijn dit illusies? Daartegenover staat dat een vreedzame wereld die vol met wapens zit in ieder geval niet duurzaam kan bestaan.
      Genuanceerd zijn in deze tijd is niet makkelijk, daarom moet de vele aspecten genoemd worden. Dat hoeft niet allemaal in één keer.