In theorie klopt het natuurlijk het meeste wel. Grote energienetwerken, het drukstbezette spoor van Europa, grote MBO- en HBO-instellingen die hun eigen kwaliteit zeggen te controleren, de handige mobiele communicatie die echter soms even helemaal hapert, de landelijke zogeheten geregionaliseerde maar ook verbureaucratiseerde jeugdzorg en zeg maar gewoon de rest van de netwerkglobalisering. Hackers kunnen op internet de sluis openzetten en de kraan dicht. Het wachten is nog even op het leeghalen een bank. Zal niet zo snel gebeuren?
Leidt al die moeilijk beheersbare verknoping noodzakelijk tot vervreemding? Bekijk het eens praktisch. Alles kan, maar is het handig? Of beter, is het productief en kan de mens er nog prettig in leven en werken?
Wie houdt de complexe boel nog soepel bijeen? Je zou eens moeten uitrekenen hoeveel middenmanagers er grofweg nodig zijn in het gefuseerde onderwijs, zorg en hulpverlening, en hoeveel van die moderne duizendpoten naar schatting werkelijk capabel zijn voor deze complexiteit met een mogelijke loyaliteitsspagaat en bereid dit te doen voor een middensalaris. ‘Capabel’ gewoon positief bedoeld. Het is niet erg als niet iedereen het in zich heeft een stressbestendige, besluitvaardige, brede, flexibele en slimme duizendpoot te zijn. Hoeveel zijn er grofweg van deze mensen nodig en hoeveel reëel beschikbaar? Het is de vraag of de som dan klopt. Een mooie rekensom voor het Sociaal en Cultureel Planbureau, want het gaat niet alleen om geld, ook om cultuur en psychologie.
Wanneer erg veel erg complex is, is er in de theorie misschien weinig aan de hand, maar in de praktijk wel. Er bestaan ook schaalnadelen. Een optimale schaal moet niet alleen economisch worden berekend, maar ook bezien worden vanuit de persoon die er middenin zit en geacht wordt van bijvoorbeeld 27 tot 67 jaar zijn werk goed en plezierig te kunnen doen. Een lange ketting of uitgebreid netwerk kent nu eenmaal eerder zwakke schakels.
Je kunt de som ook andersom doen. Hoe productief voor de samenleving kan kleinschaligheid, opdelen en korter werken zijn? Wat vergt het om dát afgestemd bijeen te houden en zijn daar voldoende capabele en bereidwillige mensen voor?
De complexiteit overvalt de burger. Na zo’n gehackte babydumpwebshop preekt zo’n geruststellende techneut vrolijk, dat je voor de veiligheid eigenlijk voor elke toegang een eigen inlognaam en regelmatig veranderde code zou moeten hebben.
Dat worden er voor een wat drukke burger al gauw zo’n vijftig of meer. Wat een gemak! Waar berg je die nu weer veilig op? Alles digitaal, waarom niet? Maar mensen moeten er ook voor kunnen kiezen het een beetje in hun eigen menselijke maat te houden. Anders staat complexiteit inderdaad voor vervreemding.
